Γυναίκες κριτικοί που άλλαξαν τις τάσεις του σχεδιασμού. Έθεσαν τα θεμέλια των καινοτόμων τάσεων στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, αλλά και του τρόπου αντίληψης του δομημένου περιβάλλοντος από το ευρύτερο κοινό.
Η κριτική αρχιτεκτονικής αποτελεί ένα ιδιαίτερο πεδίο της κλαδικής δημοσιογραφίας που ξεκίνησε από την Αμερική και ανθεί στα πλαίσια της αξιολόγησης της μορφής και της προώθησης του κοινωνικού ρόλου που μπορεί να επιτελέσει η αρχιτεκτονική. Με λίγα λόγια, ο κριτικός μπορεί να εξηγήσει στον αρχιτέκτονα τι βλέπει, να του δείξει πού να κοιτάξει και να τον βοηθήσει να επιλύσει ζητήματα διαφόρων ειδών με μια άλλη ματιά.
Ο τομέας αυτός καθιερώθηκε από γυναίκες δημοσιογράφους ακόμα και σε εποχές, στις οποίες η αρχιτεκτονική ήταν απρόσιτη για το γυναικείο φύλο. Επρόκειτο για πρωτοπόρους που μέσω των γραπτών τους έθεσαν τα θεμέλια για νέες αρχιτεκτονικές τάσεις και επέστησαν την προσοχή σε συχνά παραγνωρισμένες αξίες.
Αξίζει να εμπνευστούμε από όσες πέρασαν και άφησαν το στίγμα τους, αλλά και από όσες ακόμα χαράσσουν νέους δρόμους με το οξυμένο πνεύμα τους.
Ada Louise Huxtable
Ως η πρώτη κριτικός αρχιτεκτονικής που εργάστηκε για τους New York Times με πλήρη απασχόληση, η Ada Louise Huxtable (1921-2013) αναγνωρίζεται ως μία από τις πιο ισχυρές φωνές στην αρχιτεκτονική της Αμερικής των μέσων του 20ου αιώνα. Χωρίς να παραβλέπει τα διάφορα αρχιτεκτονικά στυλ, τα άρθρα της εστίαζαν περισσότερο στην κοινωνική ουσία της αρχιτεκτονικής, καλώντας τους αναγνώστες να δουν τα κτίρια ως δημόσιες δηλώσεις. Ενδιαφερόταν για τη διατήρηση του αστικού περιβάλλοντος, όχι με διάθεση νοσταλγίας, αλλά αναγνωρίζοντας τη ζωτικότητα του αστικού τοπίου.
Ωστόσο, αυτό δεν την καθιστούσε εχθρό των σύγχρονων μορφών αρχιτεκτονικής, το αντίθετο μάλιστα. Υπεραμύνθηκε των κτιρίων που αναδεικνύουν την αστική ιστορία, ενώ ταυτόχρονα ελκυόταν από νέες μορφές της λαϊκής αρχιτεκτονικής της Νέας Υόρκης. Στα άρθρα της, οι απόψεις της εκφράζονταν με έξυπνα, αιχμηρά και σαρκαστικά επιχειρήματα. Ειδικά όταν διαφωνούσε, δεν δίσταζε να επιπλήττει τους σχεδιαστές, συγκρίνοντάς τους ακόμη και με τις ολοκληρωτικές πρακτικές του Χίτλερ ή του Μουσολίνι.
Αυτό που επιθυμούσε ουσιαστικά είναι να αναπτύξει την ταυτότητα της πόλης, κατακρίνοντας τις ακατάλληλες εξελίξεις και τονίζοντας την αγάπη της για τη Νέα Υόρκη. Όπως επεσήμαινε, δεν είχε αγαπημένα κτίρια, αλλά αυτό που την ενδιέφερε ήταν να φωτίσει αυτά τα σχεδιαστικά στοιχεία που ήταν χρήσιμα για την κοινωνία και το συλλογικό πνεύμα της πόλης.
Η Ada Louise Huxtable τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ το 1970.
Jane Jacobs
Η προσωπικότητα της Jane Jacobs (1916-2006) δεν χρειάζεται συστάσεις. Η περιβόητη διαμάχη μεταξύ αυτής και του Robert Moses διαμόρφωσε όχι μόνο τη Νέα Υόρκη αλλά και τη στάση απέναντι στον αστικό σχεδιασμό και τη δύναμη της δέσμευσης απέναντι στην κοινότητα. Η Jacobs, ως μια δημοσιογράφος που έγινε ακτιβίστρια, αντιλαμβανόταν τις πόλεις ως πολύπλοκα συστήματα σε μια συχνά εύθραυστη ισορροπία. Για να τα προστατεύσει, υποστήριζε τον κοινοτικό σχεδιασμό από τη βάση, καθώς θεωρούσε ότι οι άνθρωποι που ζούσαν στις γειτονιές μπορούσαν να καταλάβουν καλύτερα ποιες λύσεις θα διατάραζαν ή θα ενίσχυαν αυτή την ισορροπία.
Esther McCoy
Η δημοσιογράφος αρχιτεκτονικής, κριτικός και ιστορικός Esther McCoy (1904-1989) υπήρξε πρωτοπόρος στον τομέα της, αναδεικνύοντας μια τάση που έως τότε αγνοούνταν: τη μοντέρνα αρχιτεκτονική στη Νότια Καλιφόρνια. Σήμερα, ο μοντερνισμός της Δυτικής Ακτής είναι ευρέως αναγνωρισμένος και καταξιωμένος, με ηγετικές μορφές όπως ο Richard Neutra, ο Rudolph Schindler και ο John Lautner. Ωστόσο, πριν η Esther McCoy προβάλει τις αξιοσημείωτες ιδιότητες της αρχιτεκτονικής της Καλιφόρνιας, όλο το ενδιαφέρον στρεφόταν στις σχολές της Ανατολικής Ακτής και κυρίως της Νέας Υόρκης.
Κατά τη διάρκεια της εξηκονταετούς καριέρας της, η Ester McCoy δεν κατείχε ποτέ μόνιμη θέση σε κάποιο μεγάλο έντυπο, ωστόσο τα γραπτά της διαδόθηκαν ευρέως και έγιναν διάσημα κατά τη διάρκεια της ζωής της. Αφού μετακόμισε από τη Νέα Υόρκη στο Λος Άντζελες, αρχικά για ιατρικούς λόγους, παρατήρησε και κατέγραψε την εξέλιξη μιας νέας μορφής μοντερνισμού στην περιοχή της Δυτικής Ακτής. Κατάλαβε ότι δεν επρόκειτο απλώς για μια διαφορετική ερμηνεία των ιδανικών της Ανατολικής Ακτής ή της Ευρώπης που κυριαρχούσαν εκείνη την εποχή, αλλά για ένα περιφερειακό είδος μοντέρνας αρχιτεκτονικής, η οποία ανταποκρινόταν στις ιδιαίτερες γεωγραφικές και κλιματικές συνθήκες του μέρους και αντλούσε έμπνευση από τις λαϊκές μορφές.
Ωστόσο, η αρχιτεκτονική της Νότιας Καλιφόρνιας δεν ήταν το μοναδικό ενδιαφέρον της McCoy. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ταξίδεψε επανειλημμένα στο Μεξικό και έγινε η πρώτη Αμερικανίδα δημοσιογράφος που αναγνώρισε και έγραψε για την τοπική κουλτούρα του μοντερνιστικού σχεδιασμού στο Μεξικό, κατανοώντας την αξία αυτού του νέου τύπου σύγχρονου σχεδιασμού. Παρουσιάζοντας στο αμερικανικό κοινό αρχιτέκτονες, όπως ο Luis Barragán, ο Juan O’Gorman και ο Felix Candela, συνέβαλε στην άρση των αποικιοκρατικών στερεοτύπων για τη μεξικανική αρχιτεκτονική, η οποία μέχρι πρότινος θεωρούνταν απλώς ένα υποείδος της βορειοαμερικανικής κουλτούρας.
Beatriz Colomina
Η Beatriz Colomina (1952- ) είναι ιστορικός και θεωρητικός της αρχιτεκτονικής που αμφισβητεί τις παραδοσιακές αξίες της σημερινής αρχιτεκτονικής, αναζητώντας μια πιο σύνθετη κατανόηση των ρευμάτων και των επιρροών που διέπουν τη θεωρία της. Μέσα από τα άρθρα της, αντιτάσσεται στις καθιερωμένες αφηγήσεις και διερευνά θέματα, όπως η τεχνολογία, η τέχνη και η σεξουαλικότητα, που επηρέασαν την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής. Με τον τρόπο αυτό, στοχεύει να ευαισθητοποιήσει τον αρχιτεκτονικό κόσμο για τον αντίκτυπο που έχει η αρχιτεκτονική στο σύνολο της κοινωνίας.
Η Beatriz Colomina είναι η ιδρυτική διευθύντρια του προγράμματος Μέσων και Νεωτερικότητας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.
Alexandra Lange
Η Alexandra Lange (1973- ) είναι καταξιωμένη κριτικός αρχιτεκτονικής και συγγραφέας με έδρα τη Νέα Υόρκη. Αντιλαμβάνεται την ευθύνη του κριτικού ως εκπρόσωπος του κοινού, ώστε να βιώνει τους χώρους από πρώτο χέρι και να προσπαθεί να συντονιστεί με τον τρόπο με τον οποίο η αρχιτεκτονική επηρεάζει την κίνηση και τις αισθήσεις. Σε ένα από τα πιο δημοφιλή βιβλία της, το «Writing About Architecture», επιδιώκει να καθοδηγήσει τους αναγνώστες, ώστε να δώσουν προσοχή στο δομημένο περιβάλλον γύρω τους, να αποκτήσουν κριτική ματιά και να αναπτύξουν τρόπους επικοινωνίας σχετικά με την επίδραση που μπορεί να έχει η αρχιτεκτονική στην καθημερινή ζωή.
Όπως η ίδια αναφέρει, όσο περισσότερο δομημένο περιβάλλον βλέπουν και απολαμβάνουν οι άνθρωποι, όσο περισσότερο συμπεριφέρονται ως κριτικοί της αρχιτεκτονικής, τόσο καλύτερα θα μπορούν να αναγνωρίζουν τον καλό σχεδιασμό και να γίνονται υποστηρικτές του.
Πηγές φωτογραφιών:
• Wikipedia (Ada Louise Huxtable, Jane Jacobs, Esther McCoy, Beatriz Colomina)
• https://www.madamearchitect.org/interviews/2018/12/9/madame-critic-alexandra-lange-on-developing-a-foundation-and-developing-her-voice (Alexandra Lange)