Για ποιους λόγους το μάρμαρο ασκεί αυτήν τη διαχρονική γοητεία στην αρχιτεκτονική και τις κατασκευές; Είναι η ίδια η φύση του, η χρήση και εφαρμογή του, ο πράσινος χαρακτήρας του – ή όλα αυτά μαζί; Και αν είναι τόσο ενδιαφέρον σαν υλικό, πόσο αναγνωρίσιμο είναι διεθνώς;
Δεν είναι ένα οποιοδήποτε υλικό, καθώς μέσα από αυτό γινόμαστε κοινωνοί της ιστορίας του κόσμου και φυσικά της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Γιατί το μάρμαρο είναι ένα διαχρονικό συνώνυμο της Ελλάδας, με το οποίο υλοποιήθηκαν οι πρώτες και υψηλότερες πολιτιστικές και κατασκευαστικές δημιουργίες τόσο του ελληνικού πνεύματος όσο και του δυτικού πολιτισμού. Χάρη σε αυτό το πέτρωμα, τα κτίρια θρησκευτικής λατρείας, πολιτικού διαλογισμού και της κοινωνικοποίησης διασώθηκαν ως τις μέρες μας.
Το ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι πως το μάρμαρο δεν έπαυσε να εμπνέει και να τροφοδοτεί την αρχιτεκτονική σκέψη. Συνεχίζει και στην εποχή μας να ξεχωρίζει και να διακρίνεται, στη φυσική του μορφή, από οποιοδήποτε άλλο συνθετικό υλικό που προσπαθεί να το μιμηθεί. Στην εποχή της ταχύτατης ψηφιοποίησης (που δεν είναι κατ’ ανάγκη αρνητικό χαρακτηριστικό), το ελληνικό μάρμαρο αναβιώνει επαναφέροντας την πιο εκλεπτυσμένη σχέση που μπορούμε να αναπτύξουμε με ένα αρχιτεκτονικό δημιούργημα.
Το μάρμαρο ως όχημα της βιώσιμης αρχιτεκτονικής
Την αέναη ομορφιά και αξία του μαρμάρου στην αρχιτεκτονική ήδη από την κλασική περίοδο της αρχαιότητα έως σήμερα αναδεικνύει η Μαρία Δέδα, επικεφαλής αρχιτέκτων του γραφείου Deda & Architects. «Στη σύγχρονη αρχιτεκτονική δεν συναντάμε το μάρμαρο σε κίονες ή αετώματα, αλλά σε πατώματα, έπιπλα, προσόψεις κτιρίων και ό,τι άλλο φανταστεί ο σχεδιαστής. Τα σύγχρονα μέσα μάς προσέφεραν περισσότερους τρόπους επεξεργασίας και διαχείρισης του υλικού αυτού, έτσι οι εφαρμογές του πια είναι σχεδόν απεριόριστες. Το κάθε μάρμαρο, ανάλογα με τον τόπο προέλευσης έχει διαφορετική όψη και αυτό κάνει ακόμα πιο μοναδικό το υλικό γιατί δίνει μια ταυτότητα στην κατασκευή, είναι ένα υλικό το οποίο διαμορφώνεται με το πέρασμα του χρόνου έτσι κάθε κομμάτι είναι διαφορετικό. Παρόλο που οι εποχές και τα ρεύματα αλλάζουν, οι ιδιότητες και η εικόνα του μαρμάρου μένουν αναλλοίωτες στο χρόνο», σημειώνει, προσθέτοντας με νόημα: «Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα και ως μια χώρα, η οποία είναι φυσική πηγή μαρμάρου, με λατομεία σε όλο τον Ελλαδικό χώρο, θα ήταν ατυχές ο σύγχρονος σχεδιαστής-αρχιτέκτονας να μην το χρησιμοποιεί στις εφαρμογές του».
Όσον αφορά τα έργα της όπου έγινε εκτενής χρήση μαρμάρου, η κυρία Δέδα ξεχωρίζει την Ανακαίνιση Γραφείων στην οδό Πανεπιστημίου (ολοκληρώθηκε το 2021). Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: «Σε έναν χώρο στο κέντρο της Αθήνας, ανάμεσα από την Ακρόπολη των Αθηνών και τον λόφο του Λυκαβηττού, τα γραφεία που σχεδιάσαμε ήταν ένα αμάλγαμα της νεοκλασικής αθηναϊκής αρχιτεκτονικής, με το αειφόρο design και τη σύγχρονη κατασκευή. Αναφερόμενοι στο κομμάτι της βιωσιμότητας των κατασκευών, μάλιστα, το μάρμαρο σαφώς συντελεί σε μεγάλο βαθμό στη βέλτιστη επίτευξη της βιώσιμης αρχιτεκτονικής. Και αυτό, διότι είναι ένα υλικό με μεγάλη αντοχή στον χρόνο, ένας φυσικός λίθος και σε μελλοντικές εφαρμογές μπορεί να ανακυκλωθεί ή να συντηρηθεί.
Πιο συγκεκριμένα πριν την είσοδο των γραφείων, στον χώρο του κλιμακοστασίου, διατηρήθηκαν οι υφιστάμενες επενδύσεις (ορθομαρμαρώσεις) και τα μαρμάρινα δάπεδα, ενώ προστέθηκαν και κατασκευές με χρήση νέων υλικών όπως ξύλο και μέταλλο, που αναδεικνύουν και εκσυγχρονίζουν την υφιστάμενη εικόνα. Στην πρότασή μας, κινούμενοι προς το εσωτερικό των γραφείων, επιλέχθηκε το μάρμαρο Βράτσα, αντικέ και σαγρέ, για τη μαρμάρινη επένδυση τοίχων, ενώ στα πατώματα εφαρμόστηκε Pietra grey για μια πιο σύγχρονη προσέγγιση. Το μάρμαρο Βράτσα επιλέχθηκε να εφαρμοστεί σε ορθομαρμάρωση στον χώρο του lobby λειτουργώντας έτσι παράλληλα/συμπληρωματικά με τις ξύλινες επιφάνειες προκειμένου να δοθεί μια πιο φωτεινή αίσθηση στον χώρο. Επιπλέον, δημιουργεί αυστηρά όρια και έρχεται σε μια όμορφη αντίθεση με το σκούρο χρώμα του Pietra grey των δαπέδων. Ο τόνος και ο κορεσμός των μαρμάρων προκαλεί την αίσθηση της παλαίωσης του πεντελικού μαρμάρου, κάτι το οποίο ήταν στις σκέψεις μας σε όλη τη διάρκεια του σχεδιασμού, καθώς το γραφείο έχει αυτήν την ανεκτίμητη θέα στον λόφο της Ακρόπολης. Εξωτερικά, στα μπαλκόνια, αποφασίστηκε η επιμελής συντήρηση και αποκατάσταση του μαρμάρινου δαπέδου, προκειμένου να αξιοποιηθούν οι υπάρχοντες πόροι».
Η χρήση του μαρμάρου έχει συνδεθεί με έννοιες όπως η αίγλη, η πολυτέλεια, η κομψότητα ή ακόμα και η αντοχή, καταλήγει η αρχιτέκτων. «Στο συγκεκριμένο έργο το αποτέλεσμα θεωρούμε πως αναδεικνύει όλες αυτές τις πτυχές, άλλα ακόμα περισσότερο τη λειτουργικότητα, τον μοντέρνο σχεδιασμό και τις απαιτήσεις ενός σύγχρονου γραφειακού χώρου».
Κάθε κομμάτι μαρμάρου είναι ένα τμήμα της ιστορίας
Το μάρμαρο χρειάζεται πολύ χρόνο για να γίνει αυτό που βλέπουμε και χρησιμοποιούμε σήμερα, καθώς η χρήση του αντιπροσωπεύει μόνο μία στιγμή της ύπαρξής του», αναφέρει από την πλευρά του ο Γιάννης Βεΐκος, αρχιτέκτων και Technical Design Director του γραφείου Mossessian Architects. «Πρόκειται για ένα ευγενές υλικό που μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανθρώπινες αισθήσεις ενώ είναι αθάνατο, και σίγουρα μόνιμο. Κάθε κομμάτι μαρμάρου είναι μοναδικό, σαν δακτυλικό αποτύπωμα, είναι το προσωπικό κομμάτι ιστορίας. Μάλιστα, με τόση αφθονία όμορφου υλικού, πρέπει να υπενθυμίζω στον εαυτό μου από καιρό σε καιρό ότι το μάρμαρο δεν είναι βιομηχανικό προϊόν και πρέπει να εκτιμώ και να γιορτάζω τις παραλλαγές στις επιλογές μου και στο σχέδιό μου. Γι’ αυτό προσπαθώ, στον βαθμό που μπορώ, να αφήνω το υλικό να μου δείξει τον καλύτερο τρόπο να το χρησιμοποιήσω, και όχι να προσπαθώ να επιβάλω μια ιδέα που μπορεί να μην ταιριάζει», λέει για τη μοναδικότητα του υλικού.
Ιδιαίτερη σημασία αποδίδει στα βιώσιμα και «πράσινα» χαρακτηριστικά του μαρμάρου. Συγκεκριμένα, τόσο στην αστική ανάπτυξη Msheireb Downtown Doha, στην Ντόχα του Κατάρ, όσο και στα κτίρια της εμπορικής περιοχής King’s Cross στο Λονδίνο, επιλέχθηκαν αντίστοιχα μάρμαρο τύπου Onyx και Black Tufa από την Αρμενία. Και στις δύο περιπτώσεις, η χρήση προηγμένου λογισμικού Virtual Drylay επιστρατεύθηκε για να διασφαλιστεί η ορθή τοποθέτηση των συνθέσεων στο κτίριο πριν από το στάδιο της πραγματικής κατασκευής. Ο συνδυασμός μάλιστα του μαρμάρου με το γυαλί είχε ως αποτέλεσμα τη θεαματική μείωση της προσλαμβανόμενης ηλιακής ακτινοβολίας, που χάρισε στο Msheireb Downtown Doha πιστοποίηση κατά LEED και στο King’s Cross πιστοποίηση κατά BREΕAM.
Ένα φυσικό υλικό σε μετάβαση
«Αν σε ρωτούσε κανείς “με τι υλικό θα έφτιαχνες ένα αγαπημένο σου πρόσωπο;”, τι θα έλεγες; Από μάρμαρο; Πιθανώς. Και πώς θα έγραφες επάνω στο μάρμαρο αυτό; Με άγριες σκαρπελιές ή με λείες κινήσεις σαν να χαϊδεύεις με τα χέρια σου το αγαπημένο σου πρόσωπο; Η έννοια, η ύλη και η γραφή συνταιριάζονται», αναρωτιέται ο Γιάννης Γιαννούτσος, αρχιτέκτων μηχανικό ΕΜΠ – εικαστικός ΑΣΚΤ.
«Γιατί επιλέγω να δουλέψω με το μάρμαρο; Ποιο νόημα επιθυμώ να προσδώσω σε αυτό; Και η ύλη αυτή καθ’ εαυτή πώς με καθοδηγεί καθώς την μπολιάζω με την επιθυμία μου; Το πώς συνθέτω με πρώτη ύλη το μάρμαρο έχει πιθανώς να κάνει με το πώς συνθέτω και με άλλες ύλες: το ξύλο, το μπετόν, τον πηλό, την ωμόπλινθα, την πέτρα. Είναι σαν να σε οδηγεί η εσωτερική νομοτέλεια της ύλης ώστε να την επιλέξεις και να πορευθείς με αυτήν καθώς δουλεύεις μια σύνθεση. Επισκεπτόμενος συχνά μαρμαράδικα προς εύρεση υλικού για τη δουλειά μου νιώθω την ύλη να είναι “σε μετάβαση”. Είναι ακόμη τόπος, μέρος ενός βουνού ή ενός βράχου απ’ όπου αποκόπηκε, και ακριβώς πριν γίνει μέρος ενός αρχιτεκτονήματος ή ενός έργου Τέχνης. Βρισκόμαστε στο ανάμεσα. Δεν είναι όμως μόνο η ύλη σε μετάβαση αλλά ο ίδιος μας ο συλλογισμός!» τονίζει.
Για να προσδώσουμε νόημα στην ύλη ο νους μας δημιουργεί παράλληλες ερμηνείες, συμπληρώνει και προσθέτει: «Η μορφή υπονοείται στα σπαράγματα των μαρμάρων και προκαλεί τη φαντασία μας ώστε να την επιθυμήσουμε και να δουλέψουμε με αυτή. Και καθώς συνθέτουμε με το μάρμαρο, αυτό φιλοξενεί τη σκέψη μας, και έτσι μας αφορά, γίνεται συλλογικό».
Σε καλεί να το αποκωδικοποιήσεις
«Αρχιτεκτονική και μάρμαρο βαδίζουν αιώνες μαζί», σημειώνει ο Άλκης Γεωργιάδης, επικεφαλής της StoneAge. Από τη μια μεριά, η σχέση αυτή στηρίζεται σε μια βασική σταθερά. Το μεν μάρμαρο, αιώνια ανθεκτικό, κομψό, φιλικό σε όποια επεξεργασία βάλει ο ανθρώπινος νους, περιμένει υπομονετικά να βγει στο φως και να αξιοποιηθεί. Ο δε αρχιτέκτονας καλείται να παραδώσει ένα έργο με Λειτουργικότητα, Αισθητική και Καινοτομία. «Με βάση αυτήν την αρχή αναπτύχθηκε μια έντιμη σχέση ανάμεσά τους», λέει.
Από την άλλη πλευρά, στη σχέση αυτή προστέθηκαν δύο μεταβλητές: Η ποικιλία των διαθέσιμων υλικών και η αυξανόμενη σημασία του χρόνου. Έτσι, ενώ ο αρχιτέκτονας της παλιάς εποχής είχε τον χρόνο να κατανοήσει βαθύτερα τη φύση του μαρμάρου και να σκεφτεί δημιουργικούς τρόπους αξιοποίησης, ο σημερινός καλείται να ικανοποιήσει τους βασικούς στόχους σε ένα πιεστικό περιβάλλον με deadlines, budgets, spreadsheets διαλέγοντας λύσεις από μια πολυπληθή γκάμα μοντέρνων υλικών. Η «φύση» πλέον δεν είναι σημαντική. Σημαντική γίνεται η μια, συγκεκριμένη ιδιότητα κάθε υλικού. Ωραίο βέβαια θα ήταν να μοιάζει και με μάρμαρο.
Το μάρμαρο ωστόσο δεν κάνει εκπτώσεις: «Εάν δεν μπορείς να με χειριστείς στα χειρότερά μου, τότε σίγουρα δεν σου αξίζουν τα καλύτερά μου». Αυτό, παρόλο που γίνεται κατανοητό, δεν είναι αντικείμενο του αρχιτέκτονα ή του σχεδιαστή. Είναι μια επίπονη διαδικασία για λίγους. Αυτούς που έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται το ζητούμενο και τις ανάγκες του αρχιτέκτονα καθώς, ταυτόχρονα, να κατανοούν τις διαφορές μεταξύ λατομείων, τις ευαισθησίες των υλικών, των μηχανικών ιδιοτήτων, των καινοτομιών, της τοποθέτησης… η λίστα είναι μεγάλη. Με λίγα λόγια, είναι έργο αυτών που επεκτείνοντας συνεχώς τις γνώσεις γύρω από το υλικό, είναι σε θέση να προσφέρουν λύσεις και επιλογές σε κάθε ανάγκη.
«Η σχέση εμπιστοσύνης που θα αναπτυχθεί μεταξύ σχεδιαστών και ειδικών είναι αυτή που θα καθορίσει τη θέση του πιο όμορφου, βιώσιμου και διαχρονικού υλικού στη σύγχρονη αρχιτεκτονική», υπογραμμίζει ο επικεφαλής της εταιρείας που εξειδικεύεται στην εμπορία και επεξεργασία μαρμάρων.
Rebranding για να κερδίσει τη θέση που του αξίζει
Αν όντως το μάρμαρο, και δη το ελληνικό, έχει τόσα να προσφέρει στην αρχιτεκτονική, πόσο γνωστό και διαδεδομένο είναι εκτός των συνόρων; Αρμόδια να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα δεν είναι άλλη από την Ιουλία Χαϊδά, Πρόεδρο του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Μαρμάρου Μακεδονίας-Θράκης (ΣΕΜΜΘ).
«Ο ΣΕΜΜΘ, με όραμα την καθιέρωση μιας μοναδικής ταυτότητας για το ελληνικό μάρμαρο και τη χάραξη μιας εθνικής στρατηγικής προώθησης και επικοινωνίας για την υποστήριξη των εξαγωγών του κλάδου μας, που ήδη κατατάσσει την Ελλάδα στην 4η παγκόσμια κατάταξη, ξεκίνησε ένα σημαντικό κεφάλαιο που ανοίγει νέους ορίζοντες και προοπτικές για το ελληνικό μάρμαρο με την υποστήριξη του Enterprise Greece. Ο στόχος μας μέσα από αυτή την καμπάνια είναι η προβολή του περίφημου ελληνικού μαρμάρου με ένα δυνατό branding, το Greek Marble, με tagline “Then. Now. Forever.» το οποίο αποτελεί μια αποτύπωση της ιστορίας αλλά και διαχρονικότητας του ελληνικού μαρμάρου», υπογραμμίζει.
Στα πλαίσια αυτής της εκστρατείας, ο ΣΕΜΜΘ με την υποστήριξη του Enterprise Greece συμμετείχε με ιδιαίτερο περίπτερο σε δύο σημαντικές διεθνείς εκθέσεις στο εξωτερικό: στην έκθεση Big 5 Construction στο Ντουμπάι και στην έκθεση StonExpo, που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της TISE στο Λας Βέγκας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.
Συγκεκριμένα στην έκθεση στο Ντουμπάι υπήρξε μια ιδιαίτερα δυνατή αποστολή εκπροσώπησης του ελληνικού μαρμάρου και, πέρα από τη μεγάλη συμμετοχή ελληνικών εταιρειών μαρμάρου, για πρώτη φορά στην έκθεση αυτή παρουσιάστηκε το ολοκληρωμένο brand identity Greek Marble μέσα από ένα ειδικά σχεδιασμένο περίπτερο. Ενώ στην έκθεση στις ΗΠΑ, όπου υπήρξε για πρώτη φορά ελληνική συμμετοχή, έλαβαν μέρος 8 εταιρείες, από τις δυναμικότερες του κλάδου, και στο κέντρο υπήρχε το περίπτερο «Greek Marble». Επίσης κατά τη διάρκεια της έκθεσης πραγματοποιήθηκε ειδική ομιλία για το Ελληνικό Μάρμαρο στο Natural Stone Theater της έκθεσης.
«Ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Μαρμάρου Μακεδονίας-Θράκης συμμετέχει στη Στρατηγική Συμμαχία για την Προώθηση Φυσικών Πετρωμάτων (Natural Stone Strategic Alliance), και σε συνεργασία με το Enterprise Greece στοχεύουμε σε συγκεκριμένες αγορές που απορροφούν ελληνικά μάρμαρα. Πιστεύουμε ότι αυτή η προσπάθεια θα έχει τα ανάλογα αποτελέσματα», επισημαίνει η Πρόεδρος του ΣΕΜΜΘ και Αναπληρώτρια Διευθύνουσα Σύμβουλος της Ικτίνος Α.Ε.
