Χαρακτηριστικά και υλικά για τη βέλτιστη λειτουργικότητα των χώρων Οι προσόψεις των επαγγελματικών κτιρίων, που προορίζονται για δημόσια ή βιομηχανική χρήση, πρέπει να έχουν τέτοια χαρακτηριστικά, τα οποία θα ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες των εν λόγω οικοδομημάτων. Από τους Φωτεινή Δαϊλά και Γιώργο Κατσιμιλή

Σε σύγκριση με τις συμβατικές κατασκευές, οι προσόψεις των επαγγελματικών κτιρίων είναι απαραίτητο να παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή στον χρόνο και στις ακραίες καιρικές συνθήκες, να παρέχουν υψηλή αισθητική και βέβαια να συμβαδίζουν με τις αρχές βιωσιμότητας. Με άλλα λόγια η πρόσοψη δεν είναι ένα κενό προσωπείο, αλλά αποτελεί λειτουργικό κομμάτι του κτιρίου, στο οποίο θα πρέπει να δίδεται η πρέπουσα προσοχή κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.
Επιλογή των υλικών

Ανάλογα με τον ρόλο και την λειτουργία, που πρόκειται να έχει κάθε κτίριο και λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες, που επικρατούν στην εκάστοτε περιοχή, οι μηχανικοί καλούνται να επιλέξουν τα κατάλληλα υλικά για τις προσόψεις των έργων τους. Η επιλογή όμως είναι εξαιρετικά δύσκολη, διότι επηρεάζεται από πλήθος παραγόντων και απαιτούνται ενδελεχείς μελέτες, ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Αναφορικά με τους παράγοντες, οι οποίοι καθορίζουν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των προσόψεων, μας μιλά η Μαρίνα Λάτσα, Quality Control and R&D Manager της Elval Colour: «Προκειμένου o αρχιτέκτονας να επιλέξει το κατάλληλο υλικό πρόσοψης, θα πρέπει να λάβει υπόψη του πολλούς παράγοντες. Με ορίζοντα τη σκοπούμενη χρήση, τον τύπο δηλαδή του κτιρίου (επαγγελματικό, κατοικία, μικτός χώρος, βιομηχανικό), θα επιλέξει το υλικό πρόσοψης προσδιορίζοντας παράλληλα το χρόνο ζωής του υλικού. Για ένα βιομηχανικό κτίριο δίνεται συνήθως προτεραιότητα στα μεταλλικά προϊόντα, για τα οποία ο συνήθης χρόνος ζωής είναι 10-15 έτη, ενώ για έναν εμπορικό χώρο, επιλέγεται βαμμένο μεταλλικό υλικό με μικρότερη διάρκεια ζωής, εφόσον οι εμπορικοί και επαγγελματικοί χώροι ανακαινίζονται πιο τακτικά.

Επιπρόσθετα, με στόχο τον σωστό σχεδιασμό των υλικών (προδιαγραφές) για την επίτευξη της απαιτούμενης διάρκειας ζωής, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κλιματολογικές συνθήκες. Για περιοχές π.χ. με υψηλή UV ακτινοβολία πρέπει να επιλεγούν υλικά ανθεκτικά στο UV, ενώ για περιοχές με επιβαρυμένη ατμόσφαιρα (βιομηχανικές ή παραθαλάσσιες) θα επιλεγούν υλικά ανθεκτικά στη διάβρωση για τον χρονικό ορίζοντα που απαιτείται. Στην περίπτωση των μεταλλικών υλικών, όπως τα σύνθετα πάνελ αλουμινίου, με τη σωστή προδιαγραφή βαφής, μπορεί να επιτευχθεί αντοχή στη διάβρωση και στη UV ακτινοβολία για τουλάχιστον 20-25 χρόνια». Λόγο για τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και για την αειφόρα ανάπτυξη των σύγχρονων οικοδομημάτων κάνει ο Νίκος Σιαπκαράς, Principal Architect – Co Founder του γραφείου A&S Architects. Πιο συγκεκριμένα δηλώνει: «Οι ολοένα και μεγαλύτερες απαιτήσεις σε ενέργεια φέρνουν τον πλανήτη στα όριά του, με τα κτίρια να εντάσσονται στους μεγαλύτερους «καταναλωτές». Η κατανάλωση ενέργειας συνεπάγεται την εξάντληση των φυσικών πόρων και την επιβάρυνση της ατμόσφαιρας μέσω των εκπομπών του CO2. Η κλιματική κρίση απαιτεί μια μικρή επανάσταση στον τομέα των κατασκευών.

Η αρχιτεκτονική και ειδικότερα η επιλογή των κατάλληλων υλικών για τις όψεις των κτιρίων, πρέπει να στοχεύει στη βιώσιμη ανάπτυξη του δομημένου περιβάλλοντος και να αντιμετωπίζει τις όψεις του κτιρίου και γενικότερα το κτιριακό κέλυφος ως φίλτρο, ως επιδερμίδα, που αποτελούμενη από ευφυή υλικά, θα ελέγχει όλες τις παραμέτρους, που επηρεάζουν τη συνολική ενεργειακή κατανάλωση ενός κτηρίου και τις συνθήκες θερμικής και οπτικής άνεσης, θα αντιδρά στα εξωτερικά ερεθίσματα, θα προσαρμόζεται στα στοιχεία του κλίματος και θα μεταλλάσσεται ανταποκρινόμενη στις συνεχείς κλιματικές μεταβολές».
Τη σημασία της καλής ενεργειακής συμπεριφοράς συνδυαστικά με την ενισχυμένη αντοχή, υπογραμμίζει ο Νικόλαος Βαϊλάκης , αρχιτέκτονας του γραφείου Vailakis & Associates: «Στο γραφείο προτιμάμε τα υλικά της θερμοπρόσοψης. Πέρα από την πολύ καλή ενεργειακή συμπεριφορά τους, δεν δημιουργούν τις γνωστές ρηγματώσεις που συμβαίνουν στα σημεία επαφών διαφορετικών υλικών (σκυρόδεμα με οπτοπλινθοδομή). Επιπροσθέτως παρέχουν προστασία στο φέροντα οργανισμό».

Οι συνεχόμενα αυξημένες ανάγκες των κτιρίων, ωθούν τους αρχιτέκτονες στην αναζήτηση νέων υλικών και «έξυπνων» λύσεων, που θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της αγοράς. Η τάση αυτή έχει ως συνέπεια νέες τεχνοτροπίες και συνδυασμοί να εφαρμόζονται στις προσόψεις των δημόσιων και επαγγελματικών κτιρίων, βελτιώνοντας αισθητά την λειτουργικότητα τους. Επί του θέματος σχολιάζει η Ιωάννα Κουλούρη, Architect Director στο γραφείο potiropoulos & partners: «Η εμπειρία μας σε ειδικά κτίρια και γενικότερα σε κτίρια υψηλών προδιαγραφών, μας έχει οδηγήσει πολλές φορές στην έρευνα και την εφαρμογή νέων υλικών επένδυσης του κελύφους τους. Συχνά επιλέγουμε μεθόδους ξηράς δόμησης με αρθρωτά προκατασκευασμένα στοιχεία (pre-fabricated modulars), που προσφέρουν αφενός μεγάλο εύρος επιλογών -αισθητικά (ξύλο, μέταλλο, μάρμαρο, κλπ.) και λειτουργικά (ως προς τη χρήση και τις απαιτήσεις του έργου)- και αφετέρου ευελιξία κατά την κατασκευή, χωρίς φυσικά να αποκλείουμε και τη χρήση άλλων υλικών. Μέριμνά μας είναι η επιλογή του κατάλληλου υλικού, ώστε συνδυαστικά και με τον κατάλληλο χρωματισμό να αναδειχθεί η γλυπτικότητα και η μορφολογία του κτιρίου».

Διεθνείς τάσεις
Τα τελευταία χρόνια σε διεθνές επίπεδο, παρατηρείται συνεχής προσπάθεια μέσω συστηματικών ερευνών, να αντικατασταθούν τα παραδοσιακά υλικά με νέα, πιο εξελιγμένα, τα οποία θα έχουν μεγαλύτερη μηχανική αντοχή, μειωμένο κόστος και ελάχιστη ενεργειακή κατανάλωση. Μέρα με τη μέρα εμφανίζονται καινούρια οικοδομήματα, που ξεχωρίζουν για το πρωτοποριακό τους κέλυφος και την υψηλή αρχιτεκτονική τους σύνθεση. Σε ανάλογο κλίμα, ακολουθώντας βέβαια τους δικούς της ρυθμούς, βρίσκεται και η Ελλάδα.

Σχετικά με τις αρχιτεκτονικές εξελίξεις στον τομέα των προσόψεων μιλά ο Ν. Βαϊλάκης: «Σε διεθνές επίπεδο παρατηρώ μια τάση για τη χρήση καινοτόμων υλικών, τα οποία δύναται να βελτιώσουν την απόδοση των κτιρίων, τόσο ενεργειακά όσο και στατικά, ενώ δύναται να μην αυξήσουν αισθητά το κόστος. Σε εθνικό επίπεδο παρατηρείται μια τάση αντικατάστασης του παραδοσιακού επιχρίσματος από ασβεστοτσιμεντοκονίαμα, (σοβά), με υλικά επικαλύψεων, όπως η θερμοπρόσοψη, πάνελ συνθετικά ή μεταλλικά, αλλά και φτιαγμένα από φυσικά υλικά».

«Παρακολουθώντας συστηματικά τα νέα έργα που υλοποιούνται και προβάλλονται σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο, είναι σαφές ότι η χρήση υλικών όπως το γυαλί, το μέταλλο, το μάρμαρο, το αλουμίνιο παραμένουν ακόμα δημοφιλή για την επένδυση των όψεων. Παρόλα αυτά παρατηρείται από πολλά αρχιτεκτονικά γραφεία -και ιδιαιτέρως από τα παγκόσμιας εμβέλειας- μία τάση προς την αναζήτηση καινοτόμων υλικών» επισημαίνει η Ι. Κουλούρη και συνεχίζει «Όλο και συχνότερα πλέον τα διεθνούς φήμης γραφεία επιλέγουν εξειδικευμένους συνεργάτες αποκλειστικά για τη μελέτη και την κατασκευή του κελύφους των έργων τους, ή ακόμα κάποια από αυτά, αναπτύσσουν τον δικό τους τομέα έρευνας και δημιουργίας νέων εξατομικευμένων υλικών, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αρχιτεκτονική σύνθεση».

Η ύπαρξη νέων οικολογικών υλικών ανοίγει τον δρόμο για την υλοποίηση αειφόρων κτιρίων, τονίζει ο Ν. Σιαπκαράς, λέγοντας: «Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό πως υπάρχει διεθνώς μια τάση να παραχθούν ολοένα και περισσότερα βιώσιμα κτίρια (Sustainable Buildings). Όλοι συμφωνούμε πως δεν υπάρχουν τέλεια υλικά, αλλά σίγουρα η επιλογή βιώσιμων υλικών, υλικών με μεγάλο κύκλο ζωής, που μειώνουν τις ενεργειακές απαιτήσεις, αποτελεί βασική προϋπόθεση για μια βιώσιμη (αειφόρο) ανάπτυξη. Ειδικά αν κανείς λάβει υπόψη του, πως δυστυχώς ακόμη και σήμερα, πολλά κτίρια διαφημίζονται ως «πράσινα κτίρια», παρόλο που απέχουν πολύ από το να είναι ενεργειακά αποδοτικά και το ενεργειακό τους αποτύπωμα εξακολουθεί να επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον. Εμείς οι αρχιτέκτονες έχουμε την ευκαιρία να επιλέξουμε προσεκτικά τα κατάλληλα φυσικά, οικολογικά, ανανεώσιμα και ανακυκλωμένα υλικά, ώστε να προφυλάξουμε τον πλανήτη μας. Υλικά που θα υποστηρίζουν την βιωσιμότητα των κτιρίων».

Ιδιαιτερότητες στον σχεδιασμό
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, οι προδιαγραφές που πρέπει να έχουν οι προσόψεις των βιομηχανικών και δημοσίων κτιρίων, λόγω της ιδιαιτερότητας της χρήσης τους, είναι εξαιρετικά υψηλότερες. Τα επαγγελματικά κτίρια δέχονται καθημερινά μεγαλύτερες φθορές και επομένως είναι μείζονος σημασίας η εξεύρεση αρχιτεκτονικών λύσεων, με στόχο την μείωση των συγκεκριμένων καταπονήσεων. «Όταν ο αρχιτέκτονας καλείται να σχεδιάσει ένα δημόσιο ή βιομηχανικό κτίριο, καλείται αυτομάτως να υπηρετήσει ένα όραμα ερχόμενος αντιμέτωπος με μία σειρά από προκλήσεις. Τα κτίρια τέτοιων χρήσεων οφείλουν να έχουν μακρά διάρκεια ζωής με γνώμονα την αειφορία. Συνεπώς κάθε στοιχείο της σύνθεσής τους, -συμπεριλαμβανομένων των υλικών των όψεών τους- πρέπει αφενός να διέπεται από υψηλή αισθητική, αφετέρου να είναι ανθεκτικό βάσει της χρήσης για την οποία προορίζεται, να μην αλλοιώνεται από τις καιρικές συνθήκες και να αξιοποιεί τις πηγές φυσικής ενέργειας, με στόχο την επέκταση του προσδόκιμου ζωής του κτιρίου, την ελαχιστοποίηση του κόστους λειτουργίας του και φυσικά, την ει δυνατόν, εκμηδένιση του περιβαλλοντικού του αποτυπώματος», αναφέρει η Ι. Κουλούρη.

Η μεγαλύτερη πρόκληση κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των επαγγελματικών κτιρίων, έγκειται στις αρχές τις βιωσιμότητας, εξηγεί ο Ν. Σιαπκαράς: «Στην εποχή μας η βιώσιμη (αειφόρος) ανάπτυξη, η ανάγκη για εξοικονόμηση ενέργειας και τα κτίρια σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας, ορίζουν τις κλιματικές συνθήκες σε βασική παράμετρο σχεδιασμού. Συνεπώς, οι όψεις του κτιρίου, η επιδερμίδα του, αποκτούν ιδιαίτερα κομβικό ρόλο, καθώς πλέον καλούνται να υφάνουν ένα προστατευτικό μανδύα, που θα προστατεύει τους εσωτερικούς χώρους, θα ανταποκρίνεται σε ακραίες καιρικές συνθήκες, θα προσαρμόζεται και θα μεταλλάσσεται και θα προσδίδει χαρακτήρα, υφή και χρώμα στο κτίριο. Από τη στιγμή που το κλίμα μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο, πρέπει και οι όψεις του κτιρίου να ανταποκρίνονται στις συνεχείς κλιματικές μεταβολές. Η επιλογή επομένως των κατάλληλων ευφυών βιώσιμων υλικών για τις όψεις των κτιρίων, είναι ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά εργαλεία, που επιτρέπει να παραχθούν κτίρια, τα οποία ελαχιστοποιούν τη συνολική επιβάρυνση στο φυσικό και τεχνητό περιβάλλον, κτίρια που προστατεύουν την υγεία των χρηστών και παρέχουν βελτιωμένες συνθήκες διαβίωσης και παραγωγικότητας, ενώ ταυτόχρονα περιορίζουν την ρύπανση, τα απορρίμματα και την περιβαλλοντική υποβάθμιση».

Ο Ν. Βαϊλάκης επισημαίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζονται κατά τη κατασκευή προσόψεων στα δημόσια κτίρια : «Ειδικά για τα δημόσια κτήρια, υπάρχει η ιδιαιτερότητα ενός δύσκαμπτου μηχανισμού συντήρησης, με αποτέλεσμα τα κτίρια να συντηρούνται ελάχιστα με το πέρασμα του χρόνου. Θα πρέπει λοιπόν ο μελετητής να το λάβει αυτό υπόψη του, ώστε να προτείνει υλικά που διατηρούνται για πολύ χρόνο ή συντηρούνται εύκολα. Υλικά τέτοια θα μπορούσε να είναι αυτά με φυσική υφή, που με το πέρασμα του χρόνου παίρνουν μια ωραία «πατίνα» ή υλικά, που με ένα απλό φρεσκάρισμα, δείχνουν σαν καινούρια. Μια πρόκληση είναι η χρήση καινοτόμων υλικών, όπως συνθετικά πάνελ, που όμως θα επιτυγχάνουν μια υψηλή αντοχή στο χρόνο».

Μελέτη περίπτωσης
Ο Αλέξης Βικέλας, αρχιτέκτων μηχανικός του γραφείου Vikelas Architects, μας παρουσιάζει την περίπτωση του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή στο Παγκράτι και μας περιγράφει τις ιδιαιτερότητες και τις προδιαγραφές, που λήφθηκαν υπόψη, κατά την υλοποίηση της πρόσοψης του «δημόσιου» με την ευρεία έννοια κτιρίου.

«Το κτίριο βρίσκεται στην καρδιά της πόλης και συνδιαλέγεται με την αναμορφωμένη πλατεία του ναού του Αγ. Σπυρίδωνα. Ζητήματα ασφάλειας και αντοχής των υλικών προφανώς και έπρεπε να ληφθούν υπ’ όψιν σε ένα τόσο υψηλής σημασίας κτίριο. Αυτό αφορούσε πρώτα και κύρια όλα τα υλικά που εφαρμόστηκαν στις όψεις του διατηρητέου. Χρησιμοποιήθηκαν κουφώματα αλουμινίου και υαλοστάσια υψηλής ασφαλείας, πλακίδια πολύ υψηλής σκληρότητας, πάχους 2 εκ. για την επένδυση της βάσης του διατηρητέου και υλικά antigraffiti για τις υπερκείμενες επιφάνειες επιχρισμάτων. Λόγω υψηλού κόστους, αλλά και του ελάχιστου χώρου στην ταράτσα του κτιρίου, δεν τοποθετήθηκε ανυψωτικό σύστημα για τον καθαρισμό των όψεων, προβλέφθηκαν όμως ειδικές κρυφές αναμονές στο σκελετό της ορθομαρμάρωσης για τη στερέωση μελλοντικής σκαλωσιάς. Φυσικά, ζητήματα αντοχής υλικών έπρεπε να εξετάζουμε σε κάθε κατασκευαστική εφαρμογή κατά περίπτωση, σε όλο το κτήριο και κυρίως εκεί, όπου υπήρχε μεγαλύτερη προεκτιμώμενη συχνότητα χρήσης από τους επισκέπτες. Ένα από τα δύσκολα σημεία ήταν η εφαρμογή του υπερυψωμένου δαπέδου της περιοδικής έκθεσης (που δεν έχει ανοίξει ακόμη στο κοινό)».