Μπορεί πλέον να μη χτίζονται νέα κτίρια όπως παλαιότερα, όμως η ανακαίνιση των εσωτερικών χώρων κάθε χρήσης είναι ιδιαίτερα συχνή. Το Architect αναρωτιέται για το αν το είδος του χώρου επηρεάζει τη διαδικασία της ανακαίνισης, τι ρόλο έχει παίξει η πανδημία και ποιες είναι οι νέες τάσεις που έχουν κάνει την εμφάνισή του.
Από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και μετά, οι Έλληνες στρέφονται όλο και περισσότερο στην ανακαίνιση του χώρου τους, αντί για την αγορά ή ανέγερση ενός νέου ακινήτου, για να αναβαθμίσουν τον χώρο τους – όποια χρήση και αν αυτός έχει. Και αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο, δεδομένου της -συνήθως- μικρότερης οικονομικής επιβάρυνσης, αλλά και της ανάγκης για αναβάθμιση του επιπέδου διαβίωσης και του εσωτερικού κλίματος.
Η ανακαίνιση δεν είναι βέβαια μια στατική διαδικασία. Είναι ρευστή καθώς αλλάζουν συχνά οι συνθήκες που την επηρεάζουν, οι οποίες με τη σειρά τους δημιουργούν νέες τάσεις, εξελίσσοντας διαρκώς τον κλάδο.
Η σχέση του χώρου με τη διαδικασία της ανακαίνισης
Ο χώρος και η χρήση του (οικιστική, εμπορική, τουριστική) είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που καθορίζουν τις απαιτήσεις και τις ανάγκες της ανακαίνισης – την ίδια τη διαδικασία, εν τέλει.
Η Mάρα Παπαβασιλείου, Co-founder της ομάδας Micromega Architecture and Strategies, στέκεται -μεταξύ άλλων- στην ανάγκη της εις βάθους ανάλυσης των δεδομένων που αφορούν τη χρήση, τη χρηστικότητα και την απόλαυση του εκάστοτε χώρου. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά, «ο χώρος αδιαμφισβήτητα επηρεάζει την ψυχολογία μας. Την πρώτη εβδομάδα του lockdown λάβαμε το εξής μήνυμα: «μένω σπίτι με μεγάλη ευγνωμοσύνη για αυτό που σχεδιάσατε». Η μεγαλύτερη ικανοποίηση είναι όταν το έργο μας επηρεάζει θετικά τη ζωή εκείνου που το βιώνει. Προσεγγίζουμε τον σχεδιασμό, ειδικά σε έργα κατοικίας ή εργασιακών χώρων, μετά από ανάλυση των δεδομένων που προκύπτουν από ενδελεχείς συζητήσεις, με έμφαση στη χρήση, τη χρηστικότητα αλλά και την απόλαυση. Ειδικά σε έργα ανακαίνισης ενός υφιστάμενου κελύφους, είναι ενδιαφέρον το ότι υπάρχει ήδη μια βάση, ένα πλαίσιο αναφοράς, το οποίο ωστόσο ανατρέπεται, καμιά φορά ριζικά. Παράλληλα, και με δεδομένο το γερασμένο κτιριακό απόθεμα των ελληνικών πόλεων, βρισκόμαστε συχνά αντιμέτωποι κατά την κατασκευή με ανάγκες, κυρίως στατικής φύσης φέροντος οργανισμού, οι οποίες συχνά επιβαρύνουν τόσο το χρονοδιάγραμμα, όσο και τον προϋπολογισμό του έργου».
Από την πλευρά της, η Χριστίνα Τσιραγγέλου, Associate Design Director του αρχιτεκτονικού γραφείου Urban Soul Project, προκρίνει την ύπαρξη κοινών παραμέτρων – ανεξαρτήτως κλίμακας και λειτουργίας του χώρου. «Ίσως οι παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν είναι κοινές, ανεξάρτητα από την κλίμακα και την λειτουργία του χώρου. Αυτό που αλλάζει ανάλογα με το έργο, είναι η ιεράρχηση τους. Πρωταρχική παράμετρος είναι πάντα οι χρήστες: τα χαρακτηριστικά τους, οι ανάγκες τους, οι δραστηριότητες τους και οι προσδοκίες τους από τον χώρο. Στη συνέχεια, λαμβάνουμε υπόψιν θέματα όπως η λειτουργικότητα, η ευελιξία, η βιωσιμότητα, η τοποθεσία, οι περιβαλλοντικές συνθήκες, η κατάσταση και τα ειδικά στοιχεία του υπάρχοντος χώρου και φυσικά το επιδιωκόμενο κόστος κατασκευής. Από εκεί και πέρα, στα ξενοδοχεία περισσότερο αλλά και στα γραφεία, είναι σημαντική η εμπορική κατεύθυνση: οι χώροι αυτοί, εκφράζουν μία εταιρική ταυτότητα, αρχές και αξίες, οπότε και αυτά είναι στοιχεία που λαμβάνονται υπόψιν», επισημαίνει.
Οι Design Box Architects, που αποτελούνται από τους Λευτέρη Μαρτάκη και Αγγελική Λω, αναδεικνύουν τη σημασία κάποιων παραμέτρων όπως η χρήση του χώρου, υφιστάμενη και νέα, και τα υλικά. Πιο αναλυτικά, «η ανακαίνιση ενός χώρου αποτελεί ένα σύνθετο project καθώς ο Αρχιτέκτονας καλείται να δημιουργήσει και να εμπνευστεί εντός ενός υφισταμένου κελύφους. Λαμβάνοντας υπόψη τις κατάλληλες παραμέτρους το αποτέλεσμα μπορεί να γίνει ιδιαίτερο και μοναδικό. Οι βασικές παράμετροι που μελετούνται στον σχεδιασμό ενός χώρου υπό ανακαίνιση είναι:
- η υφιστάμενη και η νέα χρήση του χώρου,
- ο προσανατολισμός και η θέση του ακινήτου,
- οι οπτικές φυγές και η θέα,
- η επιλογή των υλικών, λαμβάνοντας υπόψη τις ανωτέρω παραμέτρους, και τέλος
- ο προϋπολογισμός του έργου
Συνεπώς, η ριζική ανακαίνιση ενός υφιστάμενου χώρου μπορεί να αποτελέσει μία εξολοκλήρου νέα εμπειρία για τον χρήστη». Η Νεφέλη Ματσούκη Ντόριζα, Αρχιτέκτων Μηχανικός του γραφείου Doriza Design, τονίζει τη σημασία των λειτουργικών απαιτήσεων του χώρου και τη δημιουργία συνθηκών ανάλογων της προσωπικότητας του χρήστη. Σύμφωνα με την ίδια, «η ανακαίνιση ενός χώρου ξεκινάει από την ανάγκη ανασχεδιασμού του, ώστε να ικανοποιήσει νέες απαιτήσεις και διαφορετικούς σκοπούς. Κατά την ανακαίνιση χώρων κατοίκισης, ο σχεδιασμός οφείλει αφενός να αφουγκράζεται τις εκάστοτε λειτουργικές απαιτήσεις και παράλληλα να δημιουργεί συνθήκες ήρεμης διαβίωσης που αντανακλούν την προσωπικότητα των ενοίκων. Η μελέτη σχεδιασμού επαγγελματικών χώρων (γραφεία, καταστήματα, εστιατόρια κλπ.) πρέπει να προτείνει χώρους άνετους και ευέλικτους που πληρούν τις ειδικές απαιτήσεις υγιεινής και ασφάλειας, σωστού και επαρκή φωτισμού, εξαερισμού και ακουστικής. Τέλος, οι ξενοδοχειακοί χώροι οφείλουν να ανανεώνονται συχνά και να ακολουθούν τις σχεδιαστικές τάσεις της εποχής δημιουργώντας ευχάριστη και οικεία ατμόσφαιρα, προσφέροντας μια όμορφη διαμονή στους επισκέπτες».
Τελικά, επηρέασε η πανδημία την ανακαίνιση;
Η Covid-19 έφερε τα πάνω-κάτω στις ζωές μας. Lockdowns, τα σπίτια μετατράπηκαν σε γραφεία, μέτρα… Το πώς επηρέασε, -και συνεχίζει να επηρεάζει-, η πανδημία εμάς, το βιώνουμε καθημερινά. Πώς όμως επηρέασε τον κλάδο της ανακαίνισης και ποιες νέες συνθήκες δημιούργησε; Η Μάρα Παπαβασιλείου (Micromega Architecture and Strategies) ξεχωρίζει την ανάδειξη της φυσικής και ψηφιακής υπόστασης των χώρων, αλλά και της ύπαρξης μεταβατικών χώρων. Σύμφωνα με την ίδια, «μετά από την εμπειρία του lockdown, νομίζουμε ότι θα επανέλθουν σε μεγαλύτερο βαθμό ζητήματα ιδιωτικότητας και συγκατοίκησης, ενώ οι χώροι που κατοικούμε και εργαζόμαστε, οι χώροι που μαθαίνουμε και διασκεδάζουμε, θα κληθούν να έχουν διττή υπόσταση, φυσική και ψηφιακή. Εξίσου σημαντικοί είναι και οι μεταβατικοί χώροι, ο χώρος για παράδειγμα, όπου αφήνεις μεταφορικά αλλά και, κυρίως, κυριολεκτικά τον έξω κόσμο όταν εισέρχεσαι στο σπίτι σου. Παπούτσια, πανωφόρι, τσάντα, μάσκα, πλύσιμο χεριών: ένα ευλαβικό πλέον τελετουργικό που φιλοξενείται σε ένα διευρυμένο κατώφλι μετάβασης από το δημόσιο στο ιδιωτικό».
Η Χριστίνα Τσιραγγέλου (Urban Soul Project) αναγνωρίζει πως η πανδημία κατέστησε απαραίτητες τις ανακαινίσεις σε πολλές περιπτώσεις. «Αρχικά, σκεφτείτε πως χώροι οι οποίοι δεν σταματούσαν να λειτουργούν ποτέ, όπως ξενοδοχεία, χώροι γραφείων αλλά και χώροι ψυχαγωγίας, βρέθηκαν ξαφνικά κενοί και μάλιστα για μεγάλα διαστήματα. Οπότε πολλοί επιχειρηματίες είδαν την ευκαιρία και επέλεξαν να επενδύσουν ποσά στην ανακαίνιση των χώρων τους. Επιπλέον, αναπόφευκτα, η πανδημία μας έφερε αντιμέτωπους με σενάρια τα οποία δεν είχαμε προβλέψει ή φανταστεί όταν σχεδιάζαμε τους χώρους στους οποίους ζούσαμε στις αρχές του 2020. Με την πανδημία λοιπόν, προέκυψαν νέες ανάγκες και νέες απαιτήσεις. Οπότε σε πολλές περιπτώσεις, οι ανακαινίσεις ήταν απαραίτητες», τονίζει.
Σύμφωνα με τον Λευτέρη Μαρτάκη και την Αγγελική Λω (Design Box Architects), οι χρήστες συνειδητοποίησαν πόσο καθοριστικός είναι ο χώρος που ζουν, δουλεύουν και διασκεδάζουν. «Η πανδημία αποτέλεσε μία πρωτόγνωρη κατάσταση για όλους μας, υποχρεώνοντας τον κόσμο να παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα στο σπίτι του. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι χρήστες να βιώσουν περισσότερο το περιβάλλον του σπιτιού τους, να παρατηρήσουν ελλείψεις και ανάγκες σε αυτό. Απόρροια αυτού είναι η επιθυμία για εξειδικευμένη βοήθεια, με σκοπό την αλλαγή και βελτίωση του χώρου τους, συνεπώς του τρόπου ζωής και της ψυχολογίας τους. Στην τελική, ο χρήστης συνειδητοποίησε ότι ο χώρος που ζει, δουλεύει και διασκεδάζει, είναι αυτός που τον επηρεάζει και τον καθορίζει», υπογραμμίζουν.
Από τη μεριά της, η Νεφέλη Ματσούκη Ντόριζα (Doriza Design) πιστεύει πως η πανδημία οδήγησε στην αναθεώρηση του προσωπικού μας χώρου. Σύμφωνα με την ίδια, «η πανδημία, σε πείσμα των δυσοίωνων αρχικών προβλέψεων, επηρέασε θετικά τα έργα ανακαινίσεων. Εικάζουμε ότι ο εγκλεισμός και η παρατεταμένη διαμονή στους χώρους κατοικίας οδήγησαν τους ανθρώπους σε γενικότερη αναθεώρηση των προσωπικών τους χώρων. Επίσης, πολλοί επιχειρηματίες, εκμεταλλευόμενοι το επιβεβλημένο κλείσιμο των επαγγελματικών χώρων τους, προχώρησαν σε ανακαινίσεις τις οποίες, λόγω φόρτου εργασίας, δεν είχαν πραγματοποιήσει στο παρελθόν. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν νέες λειτουργικές ανάγκες σε γραφειακούς χώρους, όπου σε υφιστάμενα κελύφη κατασκευάστηκα μεμονωμένα δωμάτια για εργασία. Οι νέες αυξανόμενες ανάγκες για ανασχεδιασμό αντιστάθμισαν το ξαφνικό «πάγωμα» των ανακαινίσεων λόγω της βραχυχρόνιας ενοικίασης και του Airbnb».
Νέες τάσεις
Οι εποχές αλλάζουν, οι τεχνολογίες αλλάζουν, το ίδιο και οι συνθήκες. Κάπως έτσι, και η ανακαίνιση, μια διαδικασία που επηρεάζεται από τις αλλαγές του περιβάλλοντος (με την ευρύτερη έννοια), θα πρέπει να αλλάζει, με αποτέλεσμα την εμφάνιση νέων τάσεων. Ποιες είναι όμως αυτές οι τάσεις; Η Μάρα Παπαβασιλείου (Micromega Architecture and Strategies) δίνει έμφαση στον σχεδιασμό εμπειριών, λέγοντας πως «η ανακαίνιση ενός χώρου, ειδικά σε έργα φιλοξενίας, εστίασης και αναψυχής, ξεπερνά τα όρια του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού: καλούμαστε να σχεδιάσουμε εμπειρίες, να δημιουργήσουμε χώρους οι οποίοι συγκινούν, δίνουν ερεθίσματα και δημιουργούν αναμνήσεις στον επισκέπτη. Τα τελευταία χρόνια έχουμε εξελίξει μια ολιστική μεθοδολογία σχεδιασμού στου γραφείο μας. Ως Micromega αντιμετωπίζουμε κάθε project ως μια μοναδική ευκαιρία να συγκινήσουμε τον χρήστη δημιουργώντας exclusive εμπειρίες στην τομή του χωρικού σχεδιασμού και του branding. Αναζητούμε το signature DNA του εκάστοτε πελάτη/brand και ακολουθώντας μια συνολική σχεδιαστική αντιμετώπιση, μεταφράζουμε αυτό που κάνει μοναδικό το κάθε project σε όλα τα στοιχεία, αρχιτεκτονικά / interior design / οπτικής επικοινωνίας, δημιουργώντας μια συνεκτική χωρική αφήγηση».
Η Χριστίνα Τσιραγγέλου (Urban Soul Project) ξεχωρίζει την ανάπτυξη του storytelling, λέγοντας πως «μία “τάση” που παρακολουθούμε με ενδιαφέρον, είναι το storytelling. Μετά από κάποια χρόνια που το βασικό ζητούμενο από τους χώρους ήταν να είναι φωτογενείς και “instagramable” βλέπουμε πως σχεδιάζονται όλο και συχνότερα χώροι που έχουν νόημα, επιχειρούν να αφηγηθούν κάποια ιστορία. Αυτό το στοιχείο, η ουσιαστική νοηματοδότηση του χώρου και όχι η επιφανειακή αναπαραγωγή αισθητικών τάσεων, έχει βέβαια επίδραση στην εμπειρία του χρήστη, στον τρόπο που βιώνει και αντιλαμβάνεται τον χώρο».
Ο Λευτέρης Μαρτάκης και η Αγγελική Λω (Design Box Architects) βλέπουν ως τάσεις τον συνδυασμό υφών και υλικών, τη μελέτη φωτισμού και την επανασύνδεση χρήστη και φυσικού περιβάλλοντος. «Οι νέες τάσεις που εμφανίζονται ποικίλλουν και για το λόγο αυτό ο Αρχιτέκτονας καλείται να φιλτράρει και να εφαρμόσει τις τάσεις που τον αντιπροσωπεύουν, πάντα σε αλληλεπίδραση με τον εκάστοτε πελάτη. Για τους Design Box Architects, οι τάσεις που εφαρμόζονται κατά την τρέχουσα περίοδο, στην ανακαίνιση των εσωτερικών χώρων, είναι ο συνδυασμός υφών και υλικών καθώς υπάρχει στην αγορά μεγάλη ποικιλία νέων, σύγχρονων, τεχνητών υλικών τα οποία μπορούν να συνδυαστούν με φυσικά υλικά. Άλλο σημαντικό τμήμα μιας μελέτης εσωτερικού χώρου αποτελεί η μελέτη φωτισμού και οι εμπειρίες που προσφέρει ο φωτισμός στον χρήστη. Τέλος, παρατηρείται η τάση για επανασύνδεση του χρήστη με το φυσικό περιβάλλον, μέσω στοιχείων φύτευσης σε οριζόντιες και κάθετες επιφάνειες μέσα στον χώρο», υπογραμμίζουν.
Τέλος, η Νεφέλη Ματσούκη Ντόριζα (Doriza Design) ξεχωρίζει την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων και τα έξυπνα σπίτια, λέγοντας πως «η ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων αποδεικνύεται ολοένα και περισσότερο σημαντική σήμερα, γεγονός που αποτυπώνεται τόσο σε θεσμικό επίπεδο με την υιοθέτηση κανονισμών και τη χορήγηση προγραμμάτων (Εξοικονομώ κατ’ οικον.), όσο και σε επιχειρηματικό επίπεδο με την εμφάνιση συγχρόνων προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Πέρα από τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων, επιτυγχάνονται στο εσωτερικό καλύτερες συνθήκες άνεσης και διαβίωσης. Μία ολοένα και αυξανόμενη τάση αποτελεί η αξιοποίηση της έξυπνης τεχνολογίας στο σχεδιασμό. Το λεγόμενο « έξυπνο σπίτι» αποκτά ένθερμους υποστηρικτές, οι οποίοι επιθυμούν να εντάξουν την τεχνολογία στις καθημερινές λειτουργίες από το κουδούνι και το φωτισμό μέχρι την προστασία του σπιτιού και τη ρύθμιση της θερμοκρασίας».