Πανδημία, τεχνολογία και design: Οι νέες συνθήκες, οι τάσεις που επικρατούν και οι επιλογές των αρχιτεκτόνων αναφορικά με τον σχεδιασμό των γραφείων.
Ο εργασιακός χώρος είναι, μετά την οικία, το σημαντικότερο σημείο συνάντησης των ανθρώπων. Οι νέες συνθήκες που δημιούργησε η πανδημία όμως, με κύριο στόχο τη διαφύλαξη της υγείας, και οι ψηφιακές μέθοδοι εργασίας ήταν αναμενόμενο να επηρεάσουν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Το πώς μας το εξηγούν καταξιωμένοι αρχιτέκτονες και το αποδεικνύουν με τα έργα τους.

Ο αντίκτυπος της πανδημίας
Όπως σε όλους τους τομείς, έτσι και στην εργασία η πανδημία ενέσκηψε ραγδαία επιβάλλοντας αλλαγή των όρων και όσων θεωρούσαμε δεδομένα. Η αρχιτεκτονική δεν άργησε να ανταποκριθεί στο κάλεσμα και στις προκλήσεις των καιρών. Το μέλλον των γραφείων βρίσκεται πλέον κάτω από το μικροσκόπιο, σύμφωνα με την αρχιτέκτονα Μαρίκα Μαυρολέων του γραφείου A&M Architects, και αναζητά τη νέα σχεδιαστική του μορφή. «Η τηλεργασία ή αλλιώς “Work from Ηome”, έγινε ο νέος καθημερινός κανόνας, το νέο περιβάλλον. Πολλοί είναι αυτοί που μετατρέπουν χώρους της κατοικίας σε γραφείο καταφέρνοντας να βρουν την ίδια παραγωγικότητα, ενώ άλλοι αναγνωρίζουν την ανάγκη συνύπαρξης σε έναν κοινό συνεργατικό χώρο που προσφέρει, πέρα από τις εγκαταστάσεις, ευκαιρίες για κοινωνικοποίηση, innovation και ανταλλαγή ιδεών.

Με τα νέα δεδομένα, ένας νέος σχεδιασμός έρχεται να εστιάσει στην ποιότητα των γραφειακών χώρων, αλλά και στη δημιουργία ενός υβριδικού περιβάλλοντος που προσαρμόζεται γρήγορα στις αλλαγές. Έτσι, τα γραφεία θα γίνονται όλο και πιο ελκυστικά για να μπορούν να υποδέχονται τους εργαζόμενους, προσφέροντας υποδομές που δεν μπορούν να βρεθούν στο σπίτι. Προβλέπεται μία ενδιαφέρουσα ανάπτυξη των γραφειακών χώρων, που θα είναι ικανή να αλλάζει μορφή ‘‘συν τω χρόνω’’ και ίσως και κατά τη διάρκεια της ημέρας», δηλώνει στο Architect.

Για τον Δημήτρη Ποτηρόπουλο, αρχιτέκτονα και επικεφαλής του αρχιτεκτονικού γραφείου Potiropoulos+Partners, εξαιτίας της πανδημίας ο εργασιακός χώρος έχει αποκτήσει ρευστά και ευμετάβλητα χαρακτηριστικά. «Στις ημέρες μας η σχέση κτιρίων/χώρων γραφείων και τρόπου εργασίας βρίσκεται σε επαναδιαπραγμάτευση, καθώς η πανδημία άλλαξε τα δεδομένα μεταβάλλοντας τα μέσα και τη φύση του. Με την ψηφιακή διασύνδεση ο τυπικός χώρος εργασίας, όπως τον γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, εγκαταλείπεται προσωρινά και μεταφέρεται στο σπίτι, τα όρια του προσωπικού χρόνου είναι πλέον ασαφή, μπορεί κανείς να δουλέψει όπου και αν βρίσκεται. Η προσαρμογή μας σε αλλαγές -όπως συνέβη με την τηλεργασία- φαίνεται ότι θα υπάρχει στο μέλλον ακόμη συχνότερα λόγω των συνεχώς μεταβαλλόμενων συνθηκών που θα προκαλέσει η 4η βιομηχανική επανάσταση.

Όλα αυτά μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη για χώρους με δυνατότητα μετατρεψιμότητας, αντί για ένα στατικό γραφειακό περιβάλλον οδηγούμαστε σε ένα ρευστό πλαίσιο που θα μπορεί να ενσωματώνει πολλαπλές αλλαγές. Με την περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και τη σύγκλιση του ψηφιακού με το φυσικό περιβάλλον, οι έννοιες του χώρου και της  “φυσικής” παρουσίας είναι πολύ πιθανό να τεθούν σε νέα βάση», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Ο Τάσος Γεωργαντζής, αρχιτέκτων και επικεφαλής του γραφείου Urban Soul Project, περιγράφει τις τεχνικές δυσκολίες που προέκυψαν αλλά και την ανάγκη δημιουργίας ελκυστικότερων – λιγότερο «σκληρών»- χώρων. Όπως υπογραμμίζει: «Η πανδημία ως υγειονομική συνθήκη και η καραντίνα που ήρθε ως συνέπεια, δημιούργησαν την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των αναγκών και των απαιτήσεων που έχουμε από τους χώρους, κλειστούς και ανοιχτούς, προσωπικούς και συλλογικούς. Στους γραφειακούς χώρους, λόγω των αλλαγών που εφαρμόστηκαν στον τρόπο εργασίας, οι αλλαγές επηρέασαν όλα τα στάδια σχεδιασμού: από τη χωροθέτηση και τη διαρρύθμιση, μέχρι την επιλογή υλικών. Οι πρώτες ανάγκες που αναδείχθηκαν είναι τεχνικές: ελεγχόμενη είσοδο στα κτίρια, ευελιξία και αποστάσεις ανάμεσα στα γραφεία, εξελιγμένα συστήματα καθαρισμού επιφανειών και αέρα, χρήση αυτοματισμών για την αποφυγή επαφών.

Επιπλέον, λόγω της καθιέρωσης της τηλεργασίας χρειάστηκε να βρεθούν τρόποι ώστε να εξισωθεί η ψηφιακή με τη φυσική παρουσία. Δημιουργήθηκε έτσι η ανάγκη πολυλειτουργικών χώρων που διευκολύνουν το υβριδικό μοντέλο. Τέλος, με τη σταδιακή επιστροφή των εργαζόμενων που δούλευαν από το σπίτι τους, στους γραφειακούς χώρους, δημιουργήθηκε η ανάγκη για λιγότερο “σκληρούς” χώρους. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις δηλαδή όπου οι εργαζόμενοι προτιμούν να εξακολουθήσουν να εργάζονται από το σπίτι τους και οι εταιρείες επιχειρούν, σχεδιάζοντας νέους, ελκυστικότερους χώρους να τους επαναφέρουν».

Το «αποτύπωμα» του co-working
Πώς επιτυγχάνεται όμως σχεδιαστικά το co-working, η τάση που έχει γίνει γνωστή διεθνώς και στη χώρα μας ως η προσπάθεια συνύπαρξης, συνεργασίας και παράλληλης διαφύλαξης της ιδιωτικότητας μεταξύ διαφορών επαγγελματικών ειδικοτήτων;
«Ο σχεδιασμός co-working χώρων είναι ανθρωποκεντρικός. Σκοπός είναι να δημιουργείται ένα ελκυστικό περιβάλλον εργασίας, το οποίο θα φιλοξενεί αρκετούς ανθρώπους, ακόμη και διαφορετικών ειδικοτήτων, που μπορούν να δουλέψουν παράλληλα, απομονωμένοι ή σε ομάδες. Το βασικό ζήτημα λοιπόν σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι η ευελιξία», επισημαίνει ο κ. Γεωργαντζής, συμπληρώνοντας: «Οι κατασκευές πρέπει να είναι πολυμορφικές, κινητές και ελαφριές ώστε ο καθένας να έχει τη δυνατότητα να οργανώσει τον χώρο του, ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες του με τον βέλτιστο τρόπο.

Παράλληλα, είναι απαραίτητη η πρόβλεψη συστημάτων και η επιλογή υλικών που περιορίζουν τα μειονεκτήματα της επαγγελματικής συμβίωσης, όπως για παράδειγμα ο θόρυβος. Η ανάπτυξη ηχοαπορροφητικών υλικών και κατασκευών είναι σε διαρκή εξέλιξη. Οι co-working χώροι είναι συλλογικοί και εν δυνάμει ατομικοί, αυτό είναι το στοίχημα».

Από την πλευρά του, ο κ. Ποτηρόπουλος, σχολιάζοντας την επιλογή μικρών νεοσύστατων επιχειρήσεων, ελεύθερων επαγγελματιών, ή ψηφιακών νομάδων να εργάζονται σε μεγαλύτερους open plan χώρους και να επωφελούνται ο ένας από τον άλλο αναπτύσσοντας έργα από κοινού, εκτιμά: «Στο πλαίσιο αυτό διατίθενται σε κοινή χρήση χώροι εργασίας και υποδομές -όπως: αίθουσες συσκέψεων, δίκτυα, εκτυπωτές, τηλέφωνα, κ.λπ.- για ορισμένο χρονικό διάστημα, σε συνδυασμό διαφορετικών επαγγελμάτων/ειδικοτήτων, και με ελαστικότερο επίπεδο δέσμευσης. Η λογική της ευελιξίας και της προσαρμοστικότητας αποτελεί εδώ τη βάση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού αναδεικνύοντας την τόσο πολύτιμη για τη δημιουργικότητα έννοια της ομάδας -δηλαδή της ανταλλαγής ιδεών- και της ‘‘απρογραμμάτιστης επαφής’’.

Η χωρική εμπειρία ολοκληρώνεται μέσα από τη δυναμική διαδραστική σχέση που αναπτύσσουν οι χρήστες με το χαλαρό κτιριακό περιβάλλον αλλά και μεταξύ τους, είτε κατά την εργασία τους, είτε συζητώντας τις προτάσεις και σκέψεις τους σε κάποιο αναπαυτικό καθιστικό, είτε πίνοντας απλά ένα φλιτζάνι καφέ σε ένα διάλειμμα».

Η κυρία Μαυρολέων εστιάζει στη διασυνδεσιμότητα που θα προκύψει από το co-working, αλλά και σε εκείνα τα χαρακτηριστικά που ενισχύουν μια σωστή γραφειακή κουλτούρα και ένα ευέλικτο εργασιακό περιβάλλον. Ή αλλιώς με δικά της λόγια: «Ενώ η ευελιξία επιτρέπει στον χρήστη να είναι πιο παραγωγικός και να συνεργάζεται πιο ομαλά, η παρουσία της τεχνολογίας θα επηρεάσει θετικά την αποτελεσματικότητα της συνεργασίας. Νέα συστήματα που εξυπηρετούν το υβριδικό μοντέλο, έχουν κάνει ήδη την εμφάνισή τους προσφέροντας αισθητή βελτίωση στην ημερήσια οργάνωση ενός εργαζομένου στο γραφείο.

Λογισμικό που δίνει τη δυνατότητα booking σε workstations, meeting rooms και άλλους κοινόχρηστους χώρους, θα επιτρέψει ευελιξία στην διαχείριση του εμβαδού των γραφείων και στη συνύπαρξη πολλών ανθρώπων κάτω από την ίδια στέγη χωρίς τους κινδύνους του υπερπληθυσμού σε έναν χώρο.

Οι εργαζόμενοι θα είναι ευτυχείς και πιο αποτελεσματικοί έχοντας τον έλεγχο του πότε, πού και πώς θα λειτουργούν, ακόμη και με το πόσο συνεργατικά, ή απομονωμένα, θα δουλέψουν μέσα στην ημέρα. Από την άλλη, όσο η εργασία από το σπίτι και οι εξωτερικές συνεργασίες γίνονται πιο δημοφιλείς, η τεχνολογία θα είναι ο κινητήρας που θα προωθήσει αυτές τις τάσεις στο μέλλον κάνοντας το γραφείο έναν ελκυστικό προορισμό. Smart συσκευές, οπτικοακουστικά συστήματα, cloud computing, συνεργατικές εφαρμογές και άλλες τεχνολογίες θα βελτιώσουν την ευελιξία εντός και εκτός του φυσικού χώρου εργασίας ενώ οι τεχνολογικές υποδομές δεν θα χρειάζεται να αλλάζουν για κανένα από τα σενάρια εργασίας».

«Τα υλικά που προσφέρουν αντιμικροβιακή προστασία δίνουν λείες επιφάνειες, χωρίς πόρους, και συνήθως πρόκειται για τεχνητά υλικά όπως ο τεχνογρανίτης, το τεχνομάρμαρο και το laminate. Ακόμη, φυσικά υλικά που έχουν αντιμικροβιακή προστασία είναι τα κεραμικά και πορσελάνινα πλακάκια, ενώ ιδιαίτερα διαδεδομένος είναι και ο χαλκός. Ένα άγνωστο υλικό, που έχει σχετική αντιμικροβιακή δράση είναι το χαρτόνι, ενώ τέλος υπάρχουν (και κατασκευάζονται περισσότερα) υφάσματα με αντιμικροβιακή δράση που αποτρέπουν την ανάπτυξη βακτηρίων και ιών στην ύφανσή τους».

Τάσος Γεωργαντζής, Urban Soul Project
«Με περισσότερο από το 50% του προσωπικού εταιρειών να ακολουθεί το υβριδικό μοντέλο και της εργασίας από το σπίτι, οι χώροι των γραφείων στρέφονται όλο και πιο πολύ στον όρο Resimercial, συνδυασμός των λέξεων residential και commercial. Χώροι προσαρμοσμένοι να φιλοξενήσουν πολλές διαφορετικές δραστηριότητες σε home comfort περιβάλλον, θα μοιάζουν όλο και περισσότερο με οικιακούς χώρους που εναρμονίζονται με βάση τις ανάγκες του εργαζομένου, δίνοντας κίνητρο για επιστροφή στο φυσικό εργασιακό περιβάλλον».

Μαρίκα Μαυρολέων, A&M Architects
«Κάθε προϊόν που φέρει το οικολογικό σήμα πληροί αυστηρές προδιαγραφές που ελέγχονται και πιστοποιούνται από επίσημους φορείς. Αντίστοιχα, αντιμικροβιακά είναι τα υλικά που λόγω της σύστασής τους αποτρέπουν τα μικρόβια να αναπτυχθούν στην επιφάνειά τους. Συμβάλλοντας στην επίτευξη καλύτερων συνθηκών υγιεινής σε χώρους παροχής υγειονομικών υπηρεσιών, σε ξενοδοχεία, εστιατόρια, σχολεία, παιδικούς σταθμούς, γυμναστήρια, και γενικά όπου απαιτούνται περισσότερο ασηπτικές επιφάνειες. Τα αντιμικροβιακά προϊόντα πιστοποιούνται από ανάλογους φορείς.  Τέτοια φυσικά δομικά υλικά μεταξύ άλλων είναι το μπαμπού, το ξύλο, το δέρμα, το μαλλί, το σιζάλ, η γιούτα και ο χαλκός, ενώ υπάρχουν και ορισμένα τεχνητά, όπως μη πορώδεις πέτρες, υφάσματα, κ.ά., με αντιμικροβιακές ιδιότητες».
Δημήτρης Ποτηρόπουλος, Potiropoulos+Partners

Γραφειακοί χώροι που ξεχωρίζουν

Project “X” by Potiropoulos+Partners: Μείξη και διάδραση λειτουργιών και χώρων
Η αφετηρία του σχεδιασμού που αφορά το ερευνητικό, εκπαιδευτικό, συνεδριακό και αθλητικό κέντρο της Elpen Α.Ε. στο Επιχειρηματικό Πάρκο Σπάτων βασίζεται στην εισαγωγή αναφορών, σε σχέση με την ερμηνευτική τους μεταφορά, που προκύπτουν από την ανάλυση των συνδυασμένων λειτουργιών και του Τόπου. Βασική συνθετική επιλογή αποτέλεσε η επινόηση χειρονομιών που αντιμετωπίζουν το κτίριο όχι στενά ως λειτουργία, αλλά σαν ένα σύνολο πολλαπλών διαδραστικών εμπειριών. Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια του «χρωμοσώματος» (“Χ”), και αντίστοιχα του «εγκεφάλου», ως πρωταρχικών μερών κάθε ζώντος οργανισμού, ενσωματώνεται αλληγορικά στην επεξεργασία της «ιδέας» μέσα από την ρευστότητα/διάδραση των διαφορετικών χώρων-ενοτήτων.

Προσέγγιση, η οποία παραπέμπει στην θέση ότι ο αρχιτεκτονικός χώρος –καθώς ανανεώνεται, επαναχρησιμοποιείται, μετασχηματίζεται– δεν είναι «ουδέτερος», ούτε «αδρανής», αλλά σε δυναμική κατάσταση. Σε μία δεύτερη ανάγνωση, η κλιμακωτή απόληξη της τραπεζοειδούς στέψης/ορόφου του κτιριακού όγκου θυμίζει εδώλια αρχαίου θεάτρου και ταυτόχρονα κερκίδα γηπέδου, θεματοποιώντας τις δράσεις που σχετίζονται με τον πολιτισμό και την άθληση. Η διάσταση αυτή, του πολιτιστικού και αθλητικού ιδεώδους –πάντα παρούσα στην δημόσια συζήτηση, αλλά όχι και στον υλικό χώρο– όφειλε να είναι πρόδηλη στον συνθετικό χειρισμό. Σε τρίτη ανάγνωση, οι δύο οφιοειδείς υποκείμενοι όγκοι, με τα φυτεμένα δώματα, παραπέμπουν σε εδαφικές εξάρσεις, τις οποίες διαχωρίζει ένα «φαράγγι-επίμηκες αίθριο» που έλκει την φύση βαθιά στο εσωτερικό του κτιρίου. Το έργο έχει βραβευτεί με το διεθνές βραβείο αρχιτεκτονικής «Iconic Award Winner 2021» του German Design Council.

Prodea Headquarters by Urban Soul Project: Σύγχρονος τεχνολογικά χώρος που σέβεται την ιστορικότητά του
Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του νέου κτιρίου γραφείων της PRODEA, έκτασης 3500 τετραγωνικών στο κέντρο της Αθήνας, είχε δύο βασικούς στόχους: την επέμβαση σε ένα προπολεμικό κτίριο, με διατηρητέα όψη αλλά και έντονα διακοσμητικά στοιχεία που αποφασίστηκε να αποκατασταθούν ώστε να διατηρηθούν και δεύτερον, την μετατροπή του ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των σύγχρονων γραφειακών χώρων και δεύτερον την συμβατότητα του κτιρίου με δύο ισχυρά, πρότυπα προδιαγραφών LEED και WELL.Συνολικά, η σχεδιαστική προσέγγιση χαρακτηρίζεται από την ισορροπία συγχρονικότητας και διαχρονικότητας, στον προγραμματισμό, την χωροθέτηση, την υλικότητα, την παρουσία εξελιγμένων τεχνολογικών εφαρμογών, και τέλος την ανάγκη συμβατότητας ενός αισθητικά προηγμένου περιβάλλοντος, με την λειτουργία ενός σύγχρονου τεχνολογικά χώρου.

Booking.com new offices by A&M Architects: Ευελιξία και ευεξία στο γραφείο
Τα νέα γραφεία της Booking.com αντικατοπτρίζουν τον προορισμό μιας μοναδικής εμπειρίας για τους εργαζόμενους και τους επισκέπτες τους. Μια μικρογραφία της πόλης. Όλος ο σχεδιασμός βασίστηκε στον τοπικό χαρακτήρα και ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην οπτική ταυτότητα με αφετηρία την είσοδο των χώρων γραφείων της Booking.com όπου η illustrator “natasouko” δημιούργησε murals, ενώ η σήμανση και οι γραφιστικές εφαρμογές σχεδιάστηκαν από το τμήμα A&M Graphics ενισχύοντας την κεντρική ιδέα. Ο σχεδιασμός των γραφείων έχει ως στόχο τη δημιουργία ενός playful και ευέλικτου χώρου εργασίας, ο οποίος ακολουθεί τις σύγχρονες προδιαγραφές, συμβάλλει στο “wellbeing” του χρήστη με την τοποθέτηση πρασίνου και ελαχιστοποιεί το ενεργειακό αποτύπωμα στον πλανήτη μας μέσω των βιώσιμων υλικών κατασκευής (ανακυκλωμένα – ανακυκλώσιμα) και την εφαρμογή της προσαρμοστικής τεχνολογίας.