O Kéré, στον οποίο η κριτική επιτροπή αναγνώρισε ότι «ενδυναμώνει και μεταμορφώνει τις κοινότητες μέσα από την αρχιτεκτονική διαδικασία», έγινε ο πρώτος μαύρος αρχιτέκτονας που κερδίζει το βραβείο στην ιστορία του θεσμού.Ο Αφρικανός Diébédo Francis Kéré θα τιμηθεί εφέτος με το βραβείο Πρίτσκερ, που θεσπίστηκε το 1979 και αποτελεί μία από τις υψηλότερες διακρίσεις στην αρχιτεκτονική. Ο Kéré, αρχιτέκτονας, εκπαιδευτής και κοινωνικός ακτιβιστής, δραστηριοποιείται σε περιοχές «με περιορισμούς και αντιξοότητες» και χρησιμοποιώντας τοπικά υλικά δημιουργεί σύγχρονα κτίρια που «η αξία τους υπερβαίνει την κατασκευαστική τους καθώς υπηρετούν και σταθεροποιούν το μέλλον ολόκληρων κοινοτήτων», σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση για τη βράβευση.
Σε δηλώσεις του ο πρόεδρος της επιτροπής Tom Pritzker, έκανε λόγο για έναν πρωτοπόρο αρχιτέκτονα που εργάζεται αειφόρα για τη Γη και τους κατοίκους της σε περιοχές με ακραίες ελλείψεις. Παράλληλα, τον χαρακτήρισε «αρχιτέκτονα και λειτουργό» καθώς βελτιώνει τη ζωή και την εμπειρία αμέτρητων πολιτών σε ένα μέρος του κόσμου που κατά καιρούς ξεχνιέται, ενώ αιτιολογώντας το σκεπτικό της επιτροπής μίλησε για «κτίρια που επιδεικνύουν ομορφιά, σεμνότητα, τόλμη και αποφασιστικότητα» και εξήρε την «ακεραιότητα της αρχιτεκτονικής του».
«Είναι απίστευτο. Δεν ξέρω πώς έγινε όλο αυτό», δήλωσε στον Guardian ο Francis Kéré από το Βερολίνο όπου βρίσκεται μετά την ανακοίνωση της βράβευσής του, αναφέροντας πως αισθάνεται χαρά και ενθουσιασμό και ξεκαθαρίζοντας πως το βραβείο φέρνει μαζί και ευθύνη. «Η ζωή μου δεν θα γίνει πολύ ευκολότερη».
Gando – Βερολίνο – Gando
Σε ηλικία επτά ετών ο Kéré άφησε το πατρικό του, στο χωριό Gando της Μπουρκίνα Φάσο, ώστε να φοιτήσει στο σχολείο. Δεκατρία χρόνια μετά, μετακόμισε στη Γερμανία με μία υποτροφία ξυλουργικής και με το όνειρο να επιστρέψει στο Gando και να κτίσει σχολικές αίθουσες. Το πρωί μάθαινε πώς να φτιάχνει στέγες και έπιπλα και το βράδυ φοιτούσε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το 1995 ξεκίνησε να σπουδάζει, με υποτροφία, στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ενώ το 1998 ίδρυσε το Kéré Foundation με στόχο την προώθηση του δικαιώματος των παιδιών στη μόρφωση. Είχε ορκιστεί πως μια μέρα θα έφτιαχνε σχολεία για περιοχές με ακραίες κλιματολογικές συνθήκες που θα επιτρέπουν την «πραγματική διδασκαλία, τη μάθηση και τον ενθουσιασμό». Υλοποίησε το όνειρό του το 2001 όταν κατασκεύασε το δημοτικό σχολείου του χωριού. «Μεγάλωσα σε μια κοινότητα που δεν υπήρχε νηπιαγωγείο, αλλά ολόκληρη ήταν η οικογένειά σου. Όλοι σε πρόσεχαν και το χωριό ήταν η αυλή σου. Οι μέρες μου ήταν γεμάτες από την έγνοια για εξασφάλιση φαγητού και νερού, αλλά επίσης με το απλά να είμαστε μαζί, να μιλάμε μαζί να χτίζουμε σπίτια μαζί» είχε δηλώσει ο βραβευμένος αρχιτέκτονας ενώ ξεχωρίζει τη σχολική αίθουσα, με ανεπαρκή εξαερισμό και φως, στην οποία βρέθηκε ως παιδί και το δωμάτιο όπου η γιαγιά του διηγούταν παραμύθια ως την πρώτη αίσθηση αρχιτεκτονικής που απέκτησε.
Το κτίριο που έφτιαξε στο χωριό του αποτέλεσε την αφετηρία της σταδιοδρομίας του και καθόρισε τη μετέπειτα πορεία του. Έχοντας μεταμορφώσει τόσο το Gando όσο και άλλες κοινότητες στην Αφρική, ο 56χρονος πλέον αρχιτέκτονας συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους του κλάδου. Στο portfolio του περιλαμβάνονται σχολεία, κέντρα υγείας και κοινοτικές εγκαταστάσεις, έργα, που όπως σχολιάζει το CNN κάποτε ίσως θεωρούνταν «ιδιαίτερα ταπεινά για έναν θεσμό που ιστορικά τιμούσε σχεδιαστές εμβληματικών κτιρίων».
Μιλώντας στο αμερικανικό δίκτυο, ο Kéré υποστήριξε πως το βραβείο «δεν είναι μόνο για εκείνον» και αναφέρθηκε στη σημασία της συμβολής των κατοίκων του Gando στη δημιουργία του πρώτου του έργου που σφράγισε την επαγγελματική του εξέλιξη. Το έργο εκείνο απέσπασε βραβείο Aga Khan το 2004. Έναν χρόνο μετά ο Αφρικανός αρχιτέκτονας σύστησε την Kéré Architecture.
Τοπικά υλικά και μια «ποιητική έκφραση του φωτός»
Μετά την επιτυχία του πρώτου εγχειρήματος ακολούθησε η κατασκευή σχολείων πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και ιατρικών εγκαταστάσεων σε Μπουρκίνα Φάσο, Κένυα, Μοζαμβίκη και Ουγκάντα. Παρότι στην επαγγελματική του διαδρομή ο Kéré ανέλαβε να υλοποιήσει πολύ μεγαλύτερες κατασκευές, ανάμεσά τους πανεπιστημιουπόλεις και δύο εθνικά κοινοβούλια, παραμένει σταθερά προσανατολισμένος στις αρχές που θεμελιώθηκαν στο Gando. Χρησιμοποιώντας τούβλα από λάσπη και τσιμέντο και δίνοντας προτεραιότητα στα τοπικά υλικά έναντι των εισαγόμενων, το αρχιτεκτονικό όραμα του Kéré ενδυναμώνει τις τοπικές κοινωνίας και απαντά στις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης. Ωστόσο, παρόλο που συνεργάζεται στενά με τους ντόπιους τεχνίτες, αναφέρει πως συχνά συνάντησε αντιστάσεις για τα υλικά που επιλέγει.
Η χρήση των παραδοσιακών τούβλων από πηλό, παρότι ενισχυμένα από τσιμέντο, εξασφαλίζουν μία φυσική δροσιά, ωστόσο δεν έγιναν πλήρως αποδεκτά από τους ντόπιους οι οποίοι πίστευαν πως η κατασκευή δεν θα είναι τόσο ανθεκτική κατά την περίοδο των βροχών όσο εκείνη από γυαλί και ατσάλι. «Υπάρχει ακόμα η αίσθηση πως ό,τι είναι τοπικό είναι και πρωτόγονο», υποστήριξε προσθέτοντας πως ο πηλός θεωρείται ένα «υλικό για φτωχούς». «Μερικές φορές ο δυτικός κόσμος, και το πώς επικοινωνεί, κάνει τα δυτικά πράγματα να φαντάζουν ως τα καλύτερα. Και προσλαμβάνονται από τους άλλους ως τα καλύτερα χωρίς όμως να γίνεται κατανοητό ότι τα τοπικά υλικά μπορούν να είναι η απάντηση στην κλιματική κρίση και η καλύτερη εναλλακτική μας με όρους κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης», δήλωσε ο αρχιτέκτονας στο CNN υπογραμμίζοντας ότι όσο περισσότερα τοπικά υλικά χρησιμοποιούνται τόσο περισσότερο προωθείται η τοπική οικονομία και οικοδομείται η γνώση εκεί, γεγονός «που κάνει επίσης τους ανθρώπους υπερήφανους».
Ο Kéré πειραματίζεται διαρκώς με υλικά. Στην κατασκευή ενός σχολείου στο Κουντουγκού χρησιμοποίησε λατερίτη, για την απορρόφηση της θερμότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας και την εκπομπή της κατά τη διάρκεια της νύχτας, σε συνδυασμό με μια δεύτερη πρόσοψη από ξύλο ευκαλύπτου που δημιουργεί σκιές στους χώρους ανάμεσα στις σχολικές αίθουσες έτσι ώστε οι μαθητές να μαζεύονται εκεί κατά τα διαλείμματα. Πέρα από τα δομικά-οικοδομικά υλικά, είναι και η διαχείριση του φωτός που κάνει τα έργα του Αφρικανού αρχιτέκτονα να ξεχωρίζουν. «Μία ποιητική έκφραση του φωτός είναι παρούσα σε όλα τα έργα του Kéré», αναφέρεται στην ανακοίνωση για τη βράβευσή προσθέτοντας πως οι ακτίνες του ηλίου ακόμα και τις δύσκολες μεσημεριανές ώρες αξιοποιούνται έτσι ώστε να προσφέρουν χώρους γαλήνης και συγκέντρωσης. Ενδεικτικά η χυτή οροφή της βιβλιοθήκης του δημοτικού σχολείου στο χωριό Gando κατασκευάστηκε γύρω από παραδοσιακά πήλινα αγγεία τα οποία, μόλις αφαιρέθηκαν, άφησαν ανοίγματα από τα οποία διέφευγε η θερμότητα, ενώ δέσμες φυσικού φωτός εισέρχονταν στον χώρο. Σύμφωνα με τον ιστότοπο ArchDaily, με μια αρχιτεκτονική έκφραση που έχει βαθιά τις ρίζες της στον τρόπο που ο Kéré μεγάλωσε στο Gando και τις εμπειρίες του εκεί, ο αρχιτέκτονας επικοινώνησε στον κόσμο την παράδοση της Δυτικής Αφρικής, και ειδικότερα την πρακτική της επικοινωνίας κάτω από ένα ιερό δέντρο, για την ανταλλαγή ιδεών, την αφήγηση ιστοριών, τη γιορτή και τη μάζωξη.
Πέρα απο την Αφρική
Το 2017, στα πλαίσια του Serpentine Pavilion, ο Kéré, σχεδίασε και δημιούργησε στους Κήπους του Κένσινγκτον μια εγκατάσταση στην οποία συνομιλούσαν οι πολιτισμικές του αναφορές από το Gando με τις πειραματικές κατασκευαστικές τεχνικές. Τότε είχε υποστηρίξει πως η κατασκευή, ως ένας «κοινωνικός πυκνωτής», θα αποτελούσε «έναν φάρο, ένα σύμβολο της εξιστόρησης και της εγγύτητας». Μια ξύλινη οροφή σμιλεύτηκε έτσι ώστε να μιμείται τη φυλλωσιά ενός δέντρου, ενώ τέσσερις είσοδοι οδηγούσαν σε μια ανοικτή κεντρική αυλή όπου φρέσκος αέρας κυκλοφορούσε ανεμπόδιστα. Οι καμπύλοι τοίχοι, που δεν εφάπτονταν μεταξύ τους, ήταν κατασκευασμένοι από τριγωνικά στοιχεία και βαμμένοι μπλε, ένα χρώμα που αντιπροσωπεύει τη δύναμη στην κουλτούρα του. Μέσω υδροσυλλεκτών το νερό από την καλοκαιρινή βροχή οδηγούνταν στο κέντρο της εγκατάστασης, ως μια υπόμνηση της ιερότητάς του παγκοσμίως.
Εγκατάσταση του Kéré αναπτύχθηκε το 2019 και στο φημισμένο μουσικό φεστιβάλ Coachella. Ο αρχιτέκτονας εμπνεύστηκε από τα δέντρα μπάομπαμπ και κατασκεύασε δώδεκα πολύχρωμους πύργους. Στο κέντρο τοποθετήθηκαν οι υψηλότεροι από αυτούς. Η εγκατάσταση, που ονομαζόταν Sarbalé Ke (Σπίτι της Γιορτής), αναδείχθηκε ως ένα από τα πιο σημαντικά σημεία συνάντησης της διοργάνωσης. Ο σχεδιασμός των πύργων επέτρεπε, κατά τη διάρκεια της ημέρας σε ακτίνες φωτός να εισέρχονται στο εσωτερικό ενώ το βράδυ ένα εξέπεμπαν ένα διακριτικό φως.
Δημιουργίες του Kéré βρίσκονται σε Δανία, Γερμανία, Ιταλία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ. Μερικά από τα πλέον αξιοσημείωτα έργα του είναι το Xylem Pavilion (Μοντάνα, 2019), το Léo Doctors’ Housing (Μπουρκίνα Φάσο, 2019), το Lycee Schorge Secondary School (Μπουρκίνα Φάσο, 2016), το National Park of Mali (Μάλι, 2010) και το Opera Village (Μπουρκίνα Φάσο, 2010).
Το δέντρο και η δημοκρατία
Στην παρούσα φάση εργάζεται πάνω στις νέες εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Γκαίτε στη Σενεγάλη, ένα μουσείο στη Ρουάντα και ένα κτίριο στην πανεπιστημιούπολη του Μονάχου, όπου διδάσκει. Το μεγαλύτερο έργο του, το κοινοβούλιο του Μπενίν, βρίσκεται υπό ανέγερση. Και γι’ αυτό το έργο εμπνέεται από τις συγκεντρώσεις των κατοίκων κάτω από τα δέντρα. «Η τοποθεσία βρίσκεται ακριβώς δίπλα σε έναν βοτανικό κήπο», ανέφερε ο Kéré στον Guardian προσθέτοντας πως προτάθηκε από το γραφείο του «η προέκταση του κήπου και η τοποθέτηση του μεγαλύτερου δέντρου του στο κέντρο». Με αυτόν τον τρόπο και την αίθουσα συνεδριάσεων εκεί, «θα αντανακλάται το πώς ασκείται διαχρονικά η δημοκρατία στη Δυτική Αφρική».
Το αντίστοιχο έργο του Kéré στην Μπουρκίνα Φάσο κρέμεται από μια κλωστή. Τον Ιανουάριο του 2022, ο δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της χώρας Ρος Μαρκ Κριστιάν Καμπορέ ανατράπηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα.