Η Αρχιτεκτονική Τοπίου (Landscape Architecture / Architecture de Paysage) αποτελεί την επιστήμη, τέχνη και τεχνική που ασχολείται με τον σχεδιασμό (planning and design) του τοπίου και του υπαίθριου χώρου συστηματικά από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Αντικείμενο του Αρχιτέκτονα Τοπίου αποτελεί η μελέτη και ο σχεδιασμός του τοπίου συνδέοντας και αντιμετωπίζοντας ως σύνολο όλες τις παραμέτρους που σχετίζονται με αυτό – τη χωρική, την κοινωνικο-οικονομική, πολιτιστική, οικολογική, αντιληπτική. Εργαλείο έκφρασης του Αρχιτέκτονα Τοπίου αποτελεί η Μελέτη Αρχιτεκτονικής Τοπίου (landscape architecture project / Projet de paysage).
Η σημασία της Μελέτης Αρχιτεκτονικής Τοπίου
Η Μελέτη Αρχιτεκτονικής Τοπίου είναι το αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης μεθοδολογίας ανάλυσης, σύνθεσης και ανασύνταξης του υφιστάμενου χώρου σε νέο. Αν και αποτελεί συνειδητή διεργασία επέμβασης στο τοπίο, αναγνωρίζει σε αυτό τον χαρακτήρα του, τη δυναμική του και τη φέρουσα ικανότητα να προσφέρει. Για τον Αρχιτέκτονα Τοπίου, το τοπίο δεν αποτελεί ένα tabula rasa που απλώς τοποθετούνται επάνω έργα και κατασκευές. Η ιδιαιτερότητα του κάθε τοπίου, η γη και το ανάγλυφο του εδάφους, αποτελούν ήδη σημαντικό μέρος του σχεδιασμού.
Επίκαιρη πάντα και ίσως δοσμένη με διαφορετικά ονόματα κάθε φορά [Οικολογία, Βιώσιμη Ανάπτυξη, Αειφορία, Βιοποικιλότητα, Resilience (προσαρμοστική ανθεκτικότητα), Πράσινες υποδομές (green infrastructure), Λύσεις βασισμένες στη Φύση (nature based solutions – NBS), Climate change mitigation κ.ά.], η σχέση του σχεδιασμού με τη φύση αποτελεί ιδιαιτέρως γνώριμο πεδίο εφαρμογής για τον Αρχιτέκτονα Τοπίου, ήδη από την περίοδο των σπουδών του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο Αρχιτέκτονας Τοπίου «πρασινίζει» αστικούς υπαίθριους χώρους και μόνο. Ισάξια και με ιδιαίτερη ευαισθησία ως προς αυτήν, η κοινωνική παράμετρος και η ανάγκη δημιουργίας επιτυχημένων, γεμάτων κόσμο χώρων, αποτελεί για τον Αρχιτέκτονα Τοπίου «επιταγή» από το κοινό και απόλυτο όρο. Γιατί ο απλός άνθρωπος είναι αυτός που θα βιώσει τον σχεδιασμένο χώρο, θα τον κρίνει, θα τον οικειοποιηθεί και ταυτόχρονα θα αποτελεί χωροχρονικά τον πιο σημαντικό διαμορφωτή αυτού.
Στόχος του ΠΣΑΤ: Η αναγνώριση του Αρχιτέκτονα Τοπίου
Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Τοπίου/ Panhellenic Association of Landscape Architects (ΠΣΑΤ) αποτελεί μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Αρχιτεκτόνων Τοπίου (international Federation of Landscape Architects) και ιδρύθηκε το 1980 με στόχους κυρίως α) την ανάπτυξη και την προώθηση της Αρχιτεκτονικής Τοπίου, β) την προστασία και την κατοχύρωση του επαγγέλματος του Αρχιτέκτονα Τοπίου στην Ελλάδα και γ) την πληροφόρηση του κοινού για θέματα που αφορούν την Αρχιτεκτονική Τοπίου.
Μόλις το 2010, η χώρα μας με 10 χρόνια καθυστέρηση υιοθέτησε το κείμενο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Τοπίου, το μοναδικό θεσμοθετημένο κείμενο αποκλειστικά αφιερωμένο στην προστασία, διαχείριση και στον σχεδιασμό του τοπίου. Αυτή η καθυστέρηση δηλώνει την αμηχανία ως προς την εφαρμογή του, εφαρμογή που οφείλει να εκφράζεται κυρίως μέσω της περιβαλλοντικής πολιτικής, τον χωρικό και πολεοδομικό σχεδιασμό ως υποχρέωση και όχι ως επιλογή.
Κρίνεται επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας σαφούς πολιτικής για το τοπίο, καθώς και η κατοχύρωση του καθοριστικής σημασίας δικαιώματος των Αρχιτεκτόνων Τοπίου στον σχεδιασμό χώρων κάθε κλίμακας, συσχετισμών (κήπος και κατοικία, υπαίθριος χώρος και γειτονιά, υπαίθριος χώρος και πόλη, μητρόπολη/περιφέρεια, υπαίθριος χώρος και αγροτικό, περιαστικό, φυσικό τοπίο) και κάθε πολυπλοκότητας. Προς αυτή την κατεύθυνση, η αύξηση της αναγνώρισης του Αρχιτέκτονα Τοπίου από το κοινό, αποτελεί σημαντικό στόχο του Συλλόγου, όπως και η συνεργασία με άλλες ειδικότητες και φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς τα προβλήματα είναι πλέον σύνθετα και οι μονοδιάστατες λύσεις δεν είναι επιτυχείς.
Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Τοπίου θα συνεχίζει το έργο του για την προαγωγή του επαγγέλματος του Αρχιτέκτονα Τοπίου στην Ελλάδα, την αυξανόμενη παρουσία του αντικειμένου σε στρατηγικές θέσεις δημοσίων και ιδιωτικών έργων αλλά και τον αγώνα του για κατοχύρωση επαγγελματικών δικαιωμάτων. Για την κατοχύρωση της επαγγλεματικής ταυτότητας του Αρχιτέκτονα Τοπίου, εξαιρετικής σημασίας είναι η θεσμοθέτηση ενός προπτυχιακού τμήματος σπουδών Αρχιτεκτονικής Τοπίου Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος που δεν υπάρχει στη χώρα μας, ενώ το αντικείμενο αποτελεί ξεχωριστό τμήμα προπτυχιακών σπουδών εδώ και πολλά χρόνια σε πολλές χώρες του εξωτερικού. Στη Ελλάδα, στην παρούσα φάση, το αντικείμενο εκπροσωπείται ακαδημαϊκά κυρίως από δύο διετή μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, το Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Αρχιτεκτονικής τοπίου ΑΠΘ (Τμήμα Αρχιτεκτόνων – Τμήμα Γεωπονίας ΑΠΘ) και το ΠΜΣ Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με προγράμματα σπουδών αναγνωρισμένα από τη Διεθνή Ομοσπονδία Αρχιτεκτόνων Τοπίου.
Να τονίσω, τέλος, ότι σε μια εποχή έντονων και γρήγορων αλλαγών, η επαγγελματική δραστηριότητα του Αρχιτέκτονα Τοπίου αποτελεί τη μετουσίωση του ανθρώπινου δικαιώματος για παροχή και πρόσβαση σε τοπία και υπαίθριους χώρους σχεδιασμένα από ειδικούς, και θα πρέπει να θεσπιστεί άμεσα πολιτική που να το επιτρέπει αυτό.
*Η κυρία Λένα Αθανασιάδου είναι Δρ. Αρχιτέκτων Τοπίου (MLA + PHD ΑΠΘ) – Γεωπόνος (BSc + MSc
Horticulture) και Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό (Ε.ΔΙ.Π.) του Τμήματος Γεωπονίας ΑΠΘ, συνδιδάσκουσα σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα του Τμήματος Γεωπονίας, Τμήματος Αρχιτεκτόνων και ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονικής Τοπίου, ΑΠΘ