Πώς αν αλλάξει η «αμήχανη αντιμετώπιση» των παλαιών κτιρίων μπορούν να προκύψουν νέα κτίρια με ιδιαίτερο χαρακτήρα
Συνέντευξη – Επιμέλεια: Λήδα Δεληγιάννη

Παραφράζοντας τη γνωστή ρήση περί προσωπικής αντίληψης για τη χρησιμότητα, δηλαδή κάτι που για κάποιον είναι σκουπίδι για τον άλλον είναι θησαυρός και τ’ ανάπαλιν, μου ήρθαν στο μυαλό συζητήσεις και συνεντεύξεις για αρχιτεκτονικά θέματα. Στις 12 Οκτωβρίου, η ομάδα του PILA Studio παρουσίασε στο ΒΙΜ Conference το πρότζεκτ ανάπλασης του εμβληματικότερου κτιρίου του μείζονος των ελληνικών λιμανιών: τον Πύργο του Πειραιά. Το άλλοτε τσιμεντένιο «κουφάρι» ή ο «κοιμώμενος γίγαντας», όπως το ονομάζει η ομάδα όταν μιλά για αυτό, θα «αφυπνιστεί», μέσα από ένα πλήρες σχέδιο ανάπλασης, που ισορροπεί ανάμεσα στην ιστορικότητα του Πύργου και το ζωηρό «παρών» που θέλουν να δώσει το κτίριο, αξιοποιώντας μια σειρά καινοτόμων τεχνολογιών και σχεδιαστικών παρεμβάσεων.

Μερικά… χιλιόμετρα παραπέρα στον πλανήτη, στη Γαλλία, ένα πρώην εργοστάσιο γυαλιού γίνεται ένα από τα πλέον ακτινοβόλα destinations της χώρας, το Site Verrier. Ένα εγκαταλελειμμένο συγκρότημα βιομηχανικών κτιρίων που δίνει νέες προοπτικές χρήσεων και εμπειρίας στους επισκέπτες του στο οποίο ο Ηλίας Παπαγεωργίου δούλεψε αρχικά από τη Νέα Υόρκη και εν συνεχεία από την Αθήνα. Και να, λοιπόν, πως ένα απόθεμα κτιρίων και υποδομών, αντί να «σαπίζουν», μπορούν να δώσουν νέους χώρους. Και χώρο… στους κατοίκους και τους επισκέπτες αυτής της πόλης και αυτής της χώρας.

«Λείπουν περισσότερο οι υποδομές, παρά τα κτίρια», σχολιάζει ο Ηλίας Παπαγεωργίου, εκ των επικεφαλής του PILA Studio. «Θεωρούμε ότι υπάρχει αρκετό κτιριακό απόθεμα, αρκετά διαφορετικών τύπων κτιρίων και τυπολογιών», συμφωνεί και η Χριστίνα Παπαλεξανδρή, με την επισήμανση και των δυο ότι «στις ήδη υπάρχουσες κτιριακές υποδομές υπάρχουν αρκετά περιθώρια για καλύτερη εκμετάλλευση». Ενδεικτικά αναφέρουν τις αναβαθμίσεις σε κτίρια γραφείων αλλά και την αύξηση των χώρων αυτών, σε αριθμό και όγκο, για να υπηρετήσουν τις σύγχρονες απαιτήσεις της εργασιακής ζωής.

Η αποβιομηχανοποίηση, η αμηχανία και η αξιοποίηση του ιδιαίτερου χαρακτήρα των κτιρίων
«Ιδιαίτερα με την αποβιομηχανοποίηση που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα πλήθος παλαιών κτιρίων, βιομηχανιών και βιοτεχνιών, που είναι και αρκετά μέσα στα κέντρα της Αθήνας και των άλλων πόλεων. Και, μέχρι στιγμής, είναι λίγο αμήχανη η αντιμετώπιση αυτών των κτιρίων. Είναι μια ευκαιρία γιατί πολλά από αυτά τα κτίρια παρέχουν πάρα πολύ ωραίους χώρους, πολύ ευρύχωρους, μεγάλους, ψηλοτάβανους, με άπλετο φυσικό φως. Θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν είτε για χώρους γραφείων είτε για χώρους τέχνης και πολιτισμού.

Το στάνταρ που γίνεται είναι να χρησιμοποιούνται για εστίαση ή ξενοδοχεία. Αλλά θεωρούμε ότι υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο εκμετάλλευσης αυτών των κτιρίων. Ακόμη και κατοικίες, γιατί κάποια από αυτά τα κτίρια είναι και πολυώροφα.
Προφανώς χρειάζονται κάποιες στατικές ενισχύσεις ή επικαιροποίηση των κτιρίων αυτών, ως προς τη λειτουργικότητά τους και την ενεργειακή τους επίδοση, κάποια ενεργειακή αναβάθμιση.
Αλλά πολλές φορές είναι τόσο όσο, γιατί αρκετές φορές αυτά τα κτίρια έχουν έναν πολύ ωραίο χαρακτήρα και μπορεί με κάποιες παρεμβάσεις να υποδεχτούν νέες χρήσεις και να αποκτήσουν νέα ζωή.»

Ταράτσες: Αν το απέραντο τοπίο μπετόν γινόταν ένα νέο… επίπεδο ελεύθερων χώρων
Μιλήσαμε λίγο για την Αθήνα, τους απροσπέλαστους από πεζούς, παιδικά καροτσάκια, ακόμη περισσότερο άτομα με κινητικά προβλήματα δρόμους της αλλά και το γκρίζο τοπίο από μπετόν, όταν κοιτάς από ψηλά.

Ο Ηλίας και η Χριστίνα μίλησαν για τις ταράτσες. Αναπόφευκτα – ακούγοντας τους – τις βλέπει κανείς στο εξής με άλλο μάτι. «Υπάρχει ένα απέραντο τοπίο από ταράτσες στην Αθήνα, τα δώματα, τα οποία είναι μια ανεκμετάλλευτη ευκαιρία για να δημιουργηθεί ένα νέο είδος ελεύθερου χώρου για τους χρήστες των κτιρίων και τους κατοίκους».
Περιδιαβαίνοντας ανάμεσα στα κτίρια

Κατεβαίνοντας όμως από τις ταράτσες στους δρόμους, οι επικεφαλής του PILA μοιράστηκαν μαζί μας το ενδιαφέρον τους να «ασχοληθούμε πιο επιτακτικά είναι το θέμα του δημόσιου χώρου, το ενδιάμεσο των κτιρίων. Το οποίο θεωρούμε ότι πάσχει αρκετά στις ελληνικές πόλεις.»
Και βέβαια, δεν μιλήσαμε για έργα κλίμακας ενός νέου Μεγάλου Περίπατου αλλά για απλές παρεμβάσεις που μπορούν να βελτιώσουν την καθημερινότητα και να προάγουν την ευζωΐα των κατοίκων. «Σε πολλές γειτονιές μπορεί να σκεφτεί κανείς το προφίλ του δρόμου, τα πεζοδρόμια, τον αστικό εξοπλισμό. Ένα σύστημα με το οποίο θα μπορούσαν αυτά τα στοιχεία τα οποία είναι απαραίτητα για την πόλη να αναδιοργανωθούν με έναν τρόπο που θα μπορούσε πραγματικά να βελτιώσει τη ζωή μας μέσα στον αστικό ιστό».

Ο Πύργος του Πειραιά το 2023 και τα επόμενα βήματα
Βεβαίως ο Πύργος του Πειραιά επανερχόταν σε όλη τη διάρκεια της συζήτησής μας. Λογικός ο ενθουσιασμός επ’ αυτού. Ήδη έχουν ξεκινήσει οι εργασίες στο κτίριο, αποξηλώνεται η υπάρχουσα όψη, προχωρούν οι στατικές ενισχύσεις στο εσωτερικό. Μέσα στο 2023 αναμένεται η ολοκλήρωση του έργου.

Κάποιες κατοικίες στην πόλη της Αθήνας είναι επίσης από τα πρότζεκτ του PILA Studio που θα δούμε να ολοκληρώνονται το προσεχές διάστημα.
Μια συνεργασία με μεγάλους developers και αρχιτέκτονες στο Παρίσι για το ΜΚΝΟ, ένα έργο αστικής ανάπλασης, ένα έργο μεικτών χρήσεων με κατοικίες, γραφεία, ξενοδοχεία και χώρους εστίασης, στο οποίο η ομάδα της… οδού Λεπενιώτου κάνει το masterplan. Η πανδημία έριξε λίγο τους ρυθμούς στο συγκεκριμένο έργο, που όμως έχει κάνει δυναμικό resume.
Τέλος, ετοιμάζεται μια αρχιτεκτονική έκθεση του γραφείου, σε συνεργασία με την Design Ambassador.

Site Verrier: Το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο γυαλιού που έγινε υπερτοπικό κέντρο πολιτισμού με εντολέα το Γαλλικό Δημόσιο
Από τον 19ο, όπου τα ξακουστά προϊόντα φυσητού γυαλιού που παρήγε έφταναν σε όλη την Ευρώπη, στο εμβληματικό τοπόσημο του 21ου αιώνα: το πρώην εργοστάσιο γυαλιού στο Meisenthal της Γαλλίας έγινε ένα υπερτοπικό κέντρο πολιτισμού, έκτασης 7.000 τ.μ. (εσωτερικοί χώροι), το Site Verrier.
Η βιομηχανική μονάδα ήταν εγκαταλελειμμένη από τη δεκαετία του ’70 και το 2014, το Γαλλικό Δημόσιο προκήρυξε διαγωνισμό για την ανάπλασή του. Η αρχιτεκτονική πρόταση του SO-IL, με έδρα τη Νέα Υόρκη, κέρδισε στο διαγωνισμό. Διευθυντής του έργου ήταν ο εκ των ιδρυτών του SO-IL, Ηλίας Παπαγεωργίου, που τα τελευταία δύο χρόνια παρακολούθησε την ολοκλήρωση της κατασκευής από την Αθήνα.

Το κέντρο σχεδιάστηκε ώστε να φιλοξενεί ένα ευέλικτο πολιτιστικό πρόγραμμα. Περιλαμβάνει:
Μουσείο για την ανάδειξη της ιστορίας του γυαλιού.
Εκθεσιακούς χώρους για εικαστικές εκθέσεις.
Βlack box θέατρο δυναμικότητας 300 θέσεων. Ιδιαίτερο στοιχείο του θεάτρου είναι η ευέλικτη διαμόρφωση του χώρου που μπορεί να το μετατρέψει συναυλιακό χώρο που μπορεί να φιλοξενήσει έως και 3.000 άτομα.
Σύγχρονα εργαστήρια γυαλιού για την εκμάθηση της τέχνης του φυσητού γυαλιού.
Γραφεία.
Χώρους εστίασης.
Εμπορικά καταστήματα.
Σχεδιαστικά η προσέγγιση υπηρετεί έναν διττό ρόλο: την ανάδειξη του μοναδικού χαρακτήρα των παλιών βιομηχανικών κτιρίων και παράλληλα τη δημιουργία μιας σύγχρονης και ισχυρής ταυτότητας.

Ο περιβάλλων χώρος έχει διαμορφωθεί ώστε να συνδέει όλα τα κτίρια του συγκροτήματος. Η εύκαμπτη πλάκα από μπετόν, ένας κυματοειδής σχηματισμός που ενοποιεί κτίρια, τα οποία έχουν κατασκευαστεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους για διαφορετικές χρήσεις και είναι κτισμένα σε διαφορετικά επίπεδα.
«Είναι ένα ιδιαίτερο βιομηχανικό συγκρότημα το οποίο αποτελούνταν από διάφορα κτίρια, τα οποία είχαν κτιστεί σε διαφορετικές περιόδους και για διαφορετικές χρήσεις. Άρα υπήρξε ανάγκη να δώσουμε μια συνοχή στο όλο site. Στόχος ήταν να αναδείξουμε τις ιδιαίτερες ιστορικές ταυτότητες αυτών των διαφορετικών ιστορικών και βιομηχανικών κτιρίων αλλά ταυτόχρονα να τους δώσουμε και μια ιδιαίτερη, σύγχρονη ταυτότητα. Αυτή η εύκαμπτη πλάκα από μπετόν παίζει ακριβώς αυτό το ρόλο: συνδέει αυτά τα διαφορετικά κτίρια και μάλιστα τα συνδέει και λειτουργικά, γιατί πολλά από αυτά βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα. Άρα τους δίνει έναν ενιαίο τρόπο πρόσβασης και ανάγνωσης και τα αναδεικνύει. Παράλληλα, δημιουργεί την υποδομή κάτω από μια έξαρση που κάνει – σαν λόφο – η οποία είναι αναγκαία για τη λειτουργία του πολιτιστικού κέντρου. Ξεκινά από το χώρο της εισόδου όπου λειτουργεί ένα κατάστημα και ένα εστιατόριο, εκεί δηλαδή που ξεκινά κανείς την εμπειρία του σε αυτό το πολιτιστικό κέντρο» μας εξηγεί ο Ηλίας Παπαγεωργίου.

Θέρμανση από την ενέργεια του γυαλιού για χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα
Καινοτόμες λύσεις αξιοποιήθηκαν προκειμένου το Site Verrier να μην επιβαρύνει το περιβάλλον. Ενδεικτικά: η ανακύκλωση της θερμότητας η οποία εκλύεται κατά τη παραγωγή του φυσητού γυαλιού για τις ανάγκες θέρμανσης του συγκροτήματος.