Από το 1975 το ΕΜΠ καταγράφει άοκνα τους παραδοσιακούς οικισμούς της Ελλάδας. Εδώ και μερικά χρόνια το πολύτιμο υλικό έχει αναρτηθεί σε ένα άριστα οργανωμένο ψηφιακό αποθετήριο, ανοικτό για όλους. «Είμαστε υπερήφανοι για το αρχείο μας», δηλώνει η Έλενα Κωνσταντινίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια της σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ, που διδάσκει στο εργαστήριο Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας και Θεωρίας του Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού, ένα από τα παλαιότερα της σχολής. Το μάθημα «Καταγράφουμε συνεχώς τα στοιχεία αρχιτεκτονικής κληρονομίας» μας λέει για το διατομεακό μάθημα «Ανάλυση και Μελέτη Ιστορικών Κτιρίων και Συνόλων» στο οποίο, κάθε ακαδημαϊκό έτος, συμμετέχουν έως 250 φοιτητές. Σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών το μάθημα εισάγει σε θέματα αναγνώρισης της ιστορικής κληρονομίας και αποτελεί ένα σημαντικό μεθοδολογικό εργαλείο αναγνώρισης ενός παραδοσιακού οικιστικού συνόλου συμβάλλοντας στη διατήρηση, αποκατάσταση και ένταξη στις συνθήκες της σύγχρονης ζωής, των ιστορικών κατασκευών και των ιστορικών συνόλων, που αποτελεί σήμερα σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό αίτημα και βασική περιβαλλοντική επιταγή. Παράλληλα, περιλαμβάνει την επιτόπια καταγραφή και ανάλυση ιστορικών – παραδοσιακών οικισμών του ελληνικού χώρου, που αφορά στοιχεία σχετικά με τη συγκρότηση και τη δομή του οικιστικού συνόλου, τον αρχιτεκτονικό, μορφολογικό και δομικό χαρακτήρα των κτισμάτων του και την αξιολόγηση του ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού του χαρακτήρα. Το υλικό που συγκεντρώνεται ταξινομείται με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές και αναρτάται στην ιστοσελίδα της σχολής.

Η επιτόπια έρευνα
Κάπως έτσι, κάθε χρόνο, οι φοιτητές ζουν μαζί με τους καθηγητές τους για μια εβδομάδα στον οικισμό που καλούνται να μελετήσουν. «Βασιζόμαστε στη συνδρομή της τοπικής κοινωνίας. Προηγείται συνεννόηση, φυσικά. Μιλάμε με τους κατοίκους, μας ανοίγουν τα σπίτια τους. Μας λένε την ιστορία τους. Φανταστείτε πως πηγαίνουμε σε μέρη που μπορεί να μην υπάρχει καν καφενείο, μας φροντίζουν εκείνοι. Η εμπλοκή με την τοπική κοινωνία είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του μαθήματος, αναπτύσσονται όμορφες σχέσεις», αναφέρει η κα Κωνσταντινίδου προσθέτοντας πως πολλές φορές οι κάτοικοι δεν αντιλαμβάνονται την αξία του χώρου που ζουν. «Μέσα από τα μάτια των φοιτητών μας ανανεώνεται και η δική τους οπτική», λέει υπογραμμίζοντας πως το μάθημα «συνδράμει στο να κατανοήσει το ευρύ κοινό τις κοινωνικές αλλά και τις οικονομικές ωφέλειες από τη συντήρηση και την αποκατάσταση των ιστορικών οικισμών και κατασκευών έναντι της κατεδάφισής τους ή της ανέγερσης νέων».

Η προσέγγιση
Η συνομιλήτριά μας υποστηρίζει πως το μάθημα δίνει την ευκαιρία στους φοιτητές να γνωρίσουν περιβάλλοντα υψηλής ποιότητας. «Η σύγχρονη σκέψη θεωρεί τους τόπους του παρελθόντος πολύτιμα κελύφη για τη σύγχρονη ζωή και αναγνωρίζει σε αυτούς αξίες μνήμης και ποιότητας ζωής, καθώς και ιστορικές, αισθητικές και οικονομικές αξίες» υποστηρίζει, ξεκαθαρίζοντας πως το μάθημα διδάσκεται χωρίς διάθεση νοσταλγίας ή αίσθημα προγονολατρίας. «Επιχειρούμε μία βιωματική εμπλοκή με την παράδοση ως ζωντανή συλλογική γνώση. Υιοθετούμε μία ανοιχτή θεώρηση της κληρονομιάς. Την αντιμετωπίζουμε ως κάτι που μας κληροδοτεί το παρελθόν και κυρίως ως αποθησαυρισμένη γνώση και μνήμη για το πώς ο άνθρωπος δημιούργησε και διαχειρίστηκε το πλαίσιο στο οποίο έζησε και ζει», αναφέρει, υπογραμμίζοντας πως οι εμπειρίες και οι γνώσεις συνδέονται με τη σύγχρονη ζωή. «Πολλές από τις ποιότητες που αναζητούμε σήμερα εντοπίζονται σε αυτούς τους οικισμούς. Διδασκόμαστε από την παράδοση», λέει χαρακτηριστικά.

Επιστροφή στην κοινωνία – Το αποθετήριο
Μετά την επιτόπια έρευνα ακολουθεί, για ένα ακαδημαϊκό εξάμηνο, η επεξεργασία του υλικού. Στη συνέχεια θα αναρτηθεί στο ψηφιακό αρχείο, ανοικτό και προσβάσιμο σε όλους. «Πρόκειται για ένα σύγχρονο εργαλείο που συμβάλλει στην ανάδειξη των οικισμών, των χαρακτηριστικών τους αλλά και των προβλημάτων τους, χρήσιμο τόσο στους ερευνητές όσο και στην Πολιτεία». Η έρευνα ωστόσο δεν επιστρέφει στην κοινωνία μόνο μέσα από το αποθετήριο. Οι ερευνητές γυρίζουν ξανά στα μέρη που μελέτησαν, πραγματοποιούνται διαλέξεις και εκθέσεις. «Στην Άνδρο διατηρείται μόνιμα η έκθεση των φοιτητών. Η επίσκεψη τους έγινε ντοκιμαντέρ που παρουσιάστηκε στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2021».

Ένα μοναδικό αρχείο σε αναμονή
«Η ευαισθητοποίηση σε αυτά τα θέματα είναι βασική συνιστώσα του προγράμματος σπουδών» λέει η κα Κωνσταντινίδου, αποκαλύπτοντας πως τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι φοιτητές εκπονούν σχετικές διπλωματικές εργασίες. Πώς το εξηγεί; «Σε έναν βαθμό επηρεάζουν τα μαθήματα, όμως η αναψηλάφηση του παρελθόντος είναι στοιχείο της εποχής. Υπάρχει κτιριακό απόθεμα και η αξιοποίησή του αποτελεί επιταγή». Στο ΕΜΠ άλλωστε πραγματοποιείται και το διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Προστασία Μνημείων», ενώ το μάθημα «Συστηματική Αποτύπωση Κτιρίου» διδάσκεται για πάνω από εβδομήντα χρόνια. Και αυτό έχει αφήσει πίσω του ανεκτίμητο υλικό. «Το εμπλουτίζουμε συνεχώς και έχει μπει σε τροχιά ψηφιοποίησης. Πολλά από τα αποτυπωμένα κτίρια έχουν πλέον κατεδαφιστεί» επισημαίνει η κα Κωνσταντινίδου, προσθέτοντας πως όταν το αρχείο ψηφιοποιηθεί υπάρχει πρόθεση να συμπεριληφθεί στη βάση δεδομένων της σχολής.
Δείτε περισσότερα στο: http://5a.arch.ntua.gr/