Μπορεί να έχουν αλλάξει πολλά πράγματα από το 1987, τη χρονιά που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Fundació Mies van der Rohe θέσπισαν το βραβείο, ένα όμως παραμένει αναλλοίωτο στον χρόνο. Η ανάδειξη και βράβευση, ανά δύο χρόνια, άρτιων έργων που έχουν αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και πηγαίνουν την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ένα βήμα πιο πέρα. Και αυτό κάτω από το «βαρύ» όνομα του σπουδαίου εκπρόσωπου της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, Ludwig Mies van der Rohe.

Στόχος του βραβείου
Η αρχιτεκτονική, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατασκευαστική αγορά, έχει μεγάλη σημασία καθώς έχει αντίκτυπο στην κοινωνία, μεταδίδει ένα πολιτιστικό μήνυμα και είναι ένας κλάδος που οφείλει να προσαρμόζεται σε κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές.

Στόχοι του βραβείου Mies van der Rohe είναι:

  • η αναγνώριση της αριστείας στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική από εννοιολογική, κοινωνική, πολιτιστική, τεχνική και εποικοδομητική άποψη,
  • η ανάδειξη της ευρωπαϊκής πόλης ως μοντέλο για μια βιώσιμα έξυπνη πόλη, συμβάλλοντας σε μια βιώσιμη ευρωπαϊκή οικονομία,
  • η προώθηση διεθνικών αρχιτεκτονικών επιτροπών σε όλη την Ευρώπη και το εξωτερικό,
  • η αύξηση της ενσωμάτωσης επαγγελματιών αρχιτέκτονων από τα κράτη-μέλη της ΕΕ και τις χώρες που συνάπτουν συμφωνία με την ΕΕ,
  • η «καλλιέργεια» μελλοντικών πελατών και υποστηρικτών,
  • η εύρεση επιχειρηματικών ευκαιριών σε μια ευρύτερη παγκόσμια αγορά,
  • η ανάδειξη της συμμετοχής της Ε.Ε. στην υποστήριξη της αρχιτεκτονικής ως σημαντικό στοιχείο που αντικατοπτρίζει τόσο την ποικιλομορφία της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής έκφρασης όσο και τον ρόλο της ως ενοποιητικό στοιχείο για τον καθορισμό ενός κοινού ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Το focus του Mies van der Rohe 2022
«Tο σχέδιο και η βιωσιμότητα είναι αδιάσπαστα» αποτέλεσε το κεντρικό μήνυμα του ευρωπαϊκού αρχιτεκτονικού θεσμού για τη φετινή χρονιά, προκρίνοντας υποψηφιότητες που στοχεύουν στην κοινωνική ένταξη, τη βιωσιμότητα, την κυκλικότητα και την αισθητική έρευνα.
Η κριτική επιτροπή, η οποία αποτελείται από τους: Tatiana Bilbao, Francesca Ferguson, Mia Hägg, Triin Ojari, Georg Pendl, Σπύρο Πέγκα και Marcel Smets, σχολίασε σχετικά πως «η τρέχουσα πιεστική αλλαγή παραδείγματος είναι η επίτευξη της ισότητας και της δημοκρατίας μέσω της ένταξης και της αποδοχής της διαφορετικότητας», εστιάζοντας στην αρχιτεκτονική βιωσιμότητα και τον τρόπο που η κατασκευή νέων κτιρίων στις μέρες μας πρέπει να οραματίζεται την επόμενη ζωή τους.

Το φετινό χρονικό
Στον αρχικό κατάλογο των υποψήφιων για το βραβείο περιλαμβάνονταν 532 έργα τα οποία ολοκληρώθηκαν στο διάστημα Οκτώβριος 2018 – Απρίλιος 2021 σε 41 χώρες. Τα έργα αυτά επιλέχθηκαν καθώς «αναδεικνύουν τις ευκαιρίες και τις τάσεις της σημερινής αρχιτεκτονικής στην ευρωπαϊκή επικράτεια», με επίκεντρο την κοινωνική ένταξη, τη βιωσιμότητα και την κυκλικότητα, καθώς και την αισθητική έρευνα.

Νωρίτερα φέτος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Fundació Mies van der Rohe προχώρησαν στην ανακοίνωση των 40 έργων από 16 χώρες που επιλέχθηκαν στη βραχεία λίστα. Σε αυτή υπήρχαν 9 έργα συλλογικής στέγασης, 7 πολιτιστικής χρήσης, 6 μικτής χρήσης, 6 εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις, 4 έργα urban planning, 2 κατασκευές αθλητισμού και αναψυχής, 1 εμπορικό, 1 έργο στον τομέα της φιλοξενίας, 1 βιομηχανικό κτίριο, 1 έργο τοπίου, 1 γραφείο και 1 κοινωνική πρόνοια. Ανάμεσα σε αυτά υπήρχε και 1 ελληνική συμμετοχή, το Dexamenes Seaside Hotel από το K-Studio.

Την Τετάρτη 16/02, έγινε η ανακοίνωση των 7 φιναλίστ που θα διαγωνιστούν για το βραβείο Mies van der Rohe. Η τελική λίστα των φιναλίστ αποτελείται από 5 έργα στην κατηγορία «Αρχιτεκτονική» και 2 στην κατηγορία «Αναδυόμενη Αρχιτεκτονική», τα οποία «ενθαρρύνουν και γίνονται πρότυπα και αναφορές για τις τοπικές πολιτικές της πόλης».
Πλέον, απομένει η ανακοίνωση των νικητών. Αυτή αναμένεται τον Απρίλιο του 2022, ενώ η τελετή απονομής θα πραγματοποιηθεί λίγο αργότερα, τον Μάιο του 2022.

Οι φιναλίστ
Στην κατηγορία «Αρχιτεκτονική», οι 5 υποψηφιότητες έρχονται από τη Γερμανία (Frizz23 από τους Deadline, τη Γαλλία (Railway Farm από τους Grand Huit και Melanie Drevet Paysagiste), το Ηνωμένο Βασίλειο (Town House – Kingston University από τους Grafton Architects), το Βέλγιο (Z33 House for Temporary Art, Design and Arhitecture από την Francesca Torzo) και την Ισπανία (85 Social Housing Units in Cornellà από τους peris+toral. arquitectes).
Η δεύτερη κατηγορία, «Αναδυόμενη Αρχιτεκτονική», περιλαμβάνει ένα έργο από Ιταλία (Σχολείο Enrico Fermi των BDR bureau) και ένα από Ισπανία (La Borda – Cooperative Housing των Lacol).

Frizz23/Deadline (Γερμανία)
Το Frizz23 είναι η πρώτη κοοπερατίβα Baugruppe για πολιτιστικούς κι εμπορικούς χώρους. Αυτή η καινοτόμος πρόταση κέρδισε την πρώτη διαδικασία πώλησης δημόσιας γης με βάση το concept στο Βερολίνο. Εδώ, οι αρχιτέκτονες πρώτα συγκέντρωσαν την ομάδα γύρω από τους προγραμματικούς τους στόχους και στη συνέχεια σχεδίασαν το κτίριο σε συνεχή διάλογο με τους χρήστες, τη γειτονιά και την πόλη.
Το Frizz23 είναι στην πραγματικότητα τρία ξεχωριστά κτίρια που συνδέονται μεταξύ τους ως ένα με μαύρες ζώνες απανθρακωμένου ξύλου πεύκου. Η πρόσοψη είναι διάτρητη από ακανόνιστα ανοίγματα σε διαφορετικά μεγέθη.
Κάθε πελάτης μπορούσε να επιλέξει το μέγεθος και τη θέση της μονάδας του, καθώς και στοιχεία όπως παράθυρα και μπαλκόνια, επομένως κάθε κάτοψη είναι διαφορετική. Η μικρότερη μονάδα είναι 23 τ.μ., η μεγαλύτερη 280 τ.μ., με ορισμένες μονάδες να εκτείνονται σε δύο ή και τρεις ορόφους. Το ισόγειο είναι ψηλότερο από άλλους ορόφους και περιλαμβάνει δημόσιες χρήσεις (καφετέρια, co-working, εργαστήριο up-cycling κ.α.).

Railway Farm/Grand Huit – Melanie Drevet Paysagiste (Γαλλία)
Το Railway Farm είναι μια εγκατάσταση αλληλέγγυας γειτονιάς η οποία βασίζεται στην αστική γεωργία που χρησιμοποιεί την κηπουρική της αγοράς για την παραγωγή των συλλεγόμενων οργανικών απορριμμάτων. Το έργο ήταν νικητής της πρόσκλησης για το έργο “Réinventer Paris” που ξεκίνησε η πόλη του Παρισιού το 2017, που βρίσκεται στην άκρη του “Petite Ceinture”, ενός πρώην σιδηροδρόμου που περιβάλλει το Παρίσι.
Η τοποθεσία του έργου μπορεί να θεωρηθεί ως ένας χώρος εκμάθησης για τα οικολογικά δομικά υλικά: η κατασκευή αποτελείται κυρίως από ξύλο, είναι απομονωμένη από τοπικές μπάλες άχυρου και καλυμμένη από φτηνό ακατέργαστο ξύλο. Επίσης, διεξήχθη έρευνα για τα επαναχρησιμοποιημένα υλικά μέσω πειραματισμών με ανακυκλωμένα υφάσματα ως μονωτικά, ανακυκλωμένα πλακάκια μπάνιου, τοίχο από ξερολιθιά κατασκευασμένο από επαναχρησιμοποιημένα παριζιάνικα πεζοδρόμια, ξύλινο δάπεδο και ζαρντινιέρα από επαναχρησιμοποιημένα κουφώματα. Οι λέξεις-κλειδιά είναι «απλός», «low tech», αλλά και «καινοτόμος» και «αποδοτικός».

Town House – Kingston University/Grafton Architects (Ηνωμένο Βασίλειο)
Το Town House βρίσκεται στην πανεπιστημιούπολη Penrhyn Road του Kingston University, με τους αρχιτέκτονες να οραματίζονται ένα κτίριο στο οποίο συνυπάρχουν -και είναι ανοιχτά σε όλους- το διάβασμα, ο χορός, η έρευνα, οι παραστάσεις, οι ομιλίες και οι εκθέσεις.
Το εσωτερικό του κτιρίου ορίζεται κυρίως από ένα προκατασκευασμένο υποστήλωμα από σκυρόδεμα και ένα σύστημα δοκών που υποστηρίζει εκτεθειμένες ραβδωτές πλάκες. Το δομικό πλέγμα των υποστυλωμάτων είναι τοποθετημένο σε μια τυπική απόσταση προκατασκευασμένων μονάδων, ενώ η κάθετη απόσταση έχει σχεδιαστεί για να παρέχει ανοίγματα που ικανοποιούν τις απαιτήσεις του βραχίονα. Η βάση από σκυρόδεμα είναι ένα ανθεκτικό, στιβαρό στοιχείο που βελτιστοποιείται ως ενεργειακή πηγή ψύξης μέσω TABS ενσωματωμένων στο ύφασμα, ενώ οι ίδιες οι νευρώσεις λειτουργούν για να προσαρμόσουν την ακουστική επεξεργασία που ικανοποιούν τις ανάγκες ηχοαπορρόφησης των χώρων παρακάτω, συμβάλλοντας στο κτίριο να λάβει την κατάταξη Excellent του BREEAM. Εξωτερικά, η κιονοστοιχία περιλαμβάνει ένα πλαίσιο από προκατασκευασμένο σκυρόδεμα που μοιάζει με πέτρα Portland.

Z33, House for Temporary Art, Design and Arhitecture/Francesca Torzo (Βέλγιο)
Ο προϋπολογισμός αυτής της δημόσιας ανάθεσης ήταν χαμηλός, 7 εκατ. ευρώ για 4600 τ.μ. (περίπου 1500 €/τμ). Έτσι, από το αρχικό στάδιο του διαγωνισμού, προτάθηκε μια προβολή των αρχιτεκτονικών λεπτομερειών σε κλίμακα 1:20 και των στρατηγικών διευθέτησης των εγκαταστάσεων.
Ο πηλός, το σκυρόδεμα κι ο ασβέστης είναι όλα τοπικά υλικά με τα οποία είναι εξοικειωμένοι οι οικοδόμοι. Το νέο κτίριο είναι μια απλή κατασκευή από σκυρόδεμα με μη-εξαιρετικά ανοίγματα, όπου ο πειραματισμός έχει επιλεχθεί συγκεκριμένα και με ακρίβεια. Όλες οι μη συμβατικές λεπτομέρειες έχουν αναπτυχθεί κατά τη φάση του οριστικού σχεδιασμού ως προετοιμασία για το δημόσιο διαγωνισμό.
Η πρόσοψη είναι το πιο σημαντικό παράδειγμα και μπορεί να περιγραφεί εν συντομία ως ένας ενισχυμένος πολυεπίπεδος συμπαγής τοίχος, χωρίς αρμούς και χωρίς κοιλότητα, έτσι ώστε ένας τοίχος από τούβλα να ακούγεται «γεμάτος».
3 χρόνια μελέτης, 68 δοκιμές χρώματος τούβλων, 20 δοκιμές κονιάματος, 103 τύποι τούβλων, 34.000 τούβλα, μετατόπιση 5 χιλ., είναι μερικά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το Z33.

85 Social Housing Units στην Cornellà/peris+toral. arquitectes (Ισπανία)
Η βάση αυτού του κτιρίου κατοικιών είναι δωμάτια επικοινωνίας που εξαλείφουν τους διαδρόμους με στόχο τη βέλτιστη χρήση της κάτοψης, και τη χρήση ξυλείας για τη βιομηχανοποίηση των στοιχείων, τη βελτιωμένη ποιότητα κατασκευής και τη σημαντική μείωση των προθεσμιών και των εκπομπών C02.
Υπάρχουν 114 χώροι ανά όροφο, όλοι παρόμοιων διαστάσεων, εξαλείφοντας τόσο τους ιδιωτικούς όσο και τους κοινοτικούς διαδρόμους με στόχο τη μέγιστη χρήση του ορόφου. Η δομή καθορίζεται κυρίως με την ύπαρξη μικρών ανοιγμάτων 3,60 μ., που ταιριάζουν με τη μήτρα των δωματίων. Επομένως, πολλαπλά στηρίγματα συγκρατούν τις πλάκες CLT: τοίχοι που φέρουν εγκάρσια ελάσματα ξυλείας στην πρόσοψη και ένα σύστημα πλαστικοποιημένων ξύλινων υποστυλωμάτων και δοκών στις κεντρικές θέσεις. Η δομή βελτιστοποιείται με αντιστάθμιση ορμών με πολλαπλά στηρίγματα και πρόβολους σε όλα τα άκρα.

Σχολείο Enrico Fermi/BDR bureau (Ιταλία)
Η ανακαίνιση του σχολείου Fermi, το οποίο κατασκευάστηκε τη δεκαετία του ’60, αποτελεί μέρος της πρωτοβουλίας Torino Fa Scuola. Το επιλεγμένο σχολείο είναι ένα παράδειγμα μιας ευρέως διαδεδομένης τυπολογίας στην ιταλική επικράτεια. Το υπάρχον κτίριο το χαρακτήριζε μια ενδιαφέρουσα διάρθρωση όγκων, μια κακή σχέση με τους εξωτερικούς χώρους και μια σειρά εσωτερικών χώρων που δεν χρησιμοποιήθηκαν καθόλου.
Η νέα κύρια είσοδος μετατρέπει το πίσω μέρος του κτιρίου σε ένα μεγάλο, «πράσινο», προσβάσιμο κατώφλι. Το πρόγραμμα οργανώνεται ανάλογα, ευνοώντας τη συνεχή και ελεγχόμενη χρήση του κτιρίου. Το ισόγειο φιλοξενεί δραστηριότητες ανοιχτές στο κοινό και στους επάνω ορόφους πραγματοποιούνται διδακτικές ενότητες.

Από τη φάση του διαγωνισμού, η κατασκευή αναμενόταν να διαρκέσει ένα ακαδημαϊκό έτος ώστε να ελαχιστοποιηθεί η προσωρινή μετακίνηση της σχολικής κοινότητας. Αυτό επηρέασε τις σχεδιαστικές επιλογές, προτείνοντας προσυναρμολογημένες μεταλλικές δομές για την επιτάχυνση ορισμένων εργασιών. Η υφιστάμενη κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα έχει διατηρηθεί και καταστεί σεισμικά κατάλληλη ενώ το κέλυφος του κτιρίου είναι πλέον ενεργειακά αποδοτικό.

Το υλικό του φινιρίσματος, ο έγχρωμος σοβάς, επεξεργάζεται με τη χρήση διαφορετικών κόκκων «σπάζοντας» την ομοιομορφία των επιφανειών και δημιουργώντας μικρά βάθη στην πρόσοψη. Είναι επίσης ένας τρόπος να εξασφαλιστεί η συσχέτιση, με περιορισμένα μέσα και τρόπους, με τις υφές που χαρακτήριζαν τις κατασκευές της δεκαετίας του ‘60. Η εργασία για το χρώμα και την υφή έχει μεταμορφώσει τον χαρακτήρα του συγκροτήματος, επαναπροσδιορίζοντας την ταυτότητά του μέσα στη γειτονιά. Οι εσωτερικοί χώροι έχουν σχεδιαστεί με στόχο να έχει το σχολείο έναν οικιακό χαρακτήρα χωρίς να τους υπερκαθορίζει.

La Borda – Cooperative Housing/Lacol (Ισπανία)
Η συνεταιριστική στέγαση La Borda είναι μια αυτο-οργανωμένη δομή που έχεις ως στόχο την παροχή πρόσβασης σε αξιοπρεπή, μη κερδοσκοπική στέγαση. Περιλαμβάνει 28 μονάδες (40, 60 και 75 τ.μ.) και αρκετούς κοινοτικούς χώρους: κουζίνα-τραπεζαρία, πλυντήριο, χώρο πολλαπλών χρήσεων, δωμάτια, χώρο υγείας, αποθήκες και εξωτερικούς και ημι-εξωτερικούς χώρους όπως αίθριο, πάρκινγκ ποδηλάτων και βεράντες.
Η καινοτομία της διαδικασίας ανάπτυξης ήταν το κλειδί για να λειτουργήσει η αρχιτεκτονική πέρα ​​από την επισημοποίησή της. Οι υπεύθυνοι του σχεδιασμού ξεχωρίζουν πέντε χαρακτηριστικά αυτού του μοντέλου που έχουν άμεση ανταπόκριση στο έργο: αυτοπροβολή, δικαίωμα χρήσης, κοινοτική ζωή, βιωσιμότητα και προσιτή τιμή.

Η κοοπερατίβα έδωσε προτεραιότητα στην κατασκευή ενός κτιρίου με ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τόσο κατά την κατασκευή του όσο και κατά τη διάρκεια ζωής του. Ένας άλλος βασικός στόχος είναι η εξάλειψη της πιθανότητας ενεργειακής φτώχειας των χρηστών, την οποία υπέστησαν ορισμένοι από αυτούς λόγω του υψηλού κόστους της ενέργειας. Η αρχική στρατηγική του έργου για τη μείωση της ζήτησης ενέργειας ήταν η βελτιστοποίηση του προγράμματος, η αποποίηση του υπόγειου πάρκινγκ, η ομαδοποίηση των υπηρεσιών και η μείωση της επιφάνειας των κατοικιών.

Οι μέγιστες βιοκλιματικές παράμετροι έχουν ληφθεί υπόψη ώστε να επιτευχθεί ένα πολύ παθητικό κτίριο, με λύσεις που περιλαμβάνουν ενεργή δράση από τους χρήστες στη διαχείριση του κλίματος των κατοικιών. Το αποτέλεσμα είναι σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας και, επομένως, η άνεση στα σπίτια με το λιγότερο κόστος.
Στους έξι ορόφους του συμπλέγματος έχει χρησιμοποιηθεί CLT. Πρόκειται για ένα ελαφρύ, υψηλής ποιότητας, ανανεώσιμο υλικό, σε αντίθεση με τα συμβατικά δομικά υλικά, όπως ο χάλυβας ή το σκυρόδεμα, των οποίων η παραγωγή έχει πολύ υψηλό ενεργειακό κόστος και δεν είναι ανανεώσιμα. Το La Borda είναι σήμερα το υψηλότερο ξύλινο κτίριο που έχει κατασκευαστεί στην Ισπανία.