Η Ιφιγένεια Μάρη, επίκουρη καθηγήτρια του ΕΜΠ, αναφέρει τεχνοτροπίες και τάσεις που κυριαρχούν στον σύγχρονο αστικό σχεδιασμό, καθώς και προκλήσεις τις οποίες καλείται να ξεπεράσει η χώρα μας.
Ποιες πρακτικές στον αστικό σχεδιασμό μπορούν να συμβάλουν στη βιωσιμότητα των μεγαλουπόλεων;
Θεωρώ, ότι η βιωσιμότητα στις μεγαλουπόλεις μπορεί να επιτευχθεί με τη συρραφή των κατακερματισμένων περιοχών σε μικρότερη και μεγαλύτερη κλίμακα. Ο κατακερματισμός έχει προκύψει κατά κύριο λόγο από παλαιότερες χαράξεις του οδικού δικτύου, από πρακτικές των τοπικών δήμων, από τις ανισότητες των αξιών γης και τη ζωνοποίηση των χρήσεων. Η συρραφή μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από την επαναδικτύωση των παραπάνω στοιχείων. Με επισημάνσεις σημείων στον αστικό ιστό, όπως τοπογραφικών σχηματισμών (ποτάμια, λόφοι, άλση, ακόμη και οικοδομήματα ή κτιριακά συγκροτήματα), είναι εφικτό να εισαχθούν νέες κτίσεις που θα επιτρέψουν την επαναδικτύωση των απομονωμένων τμημάτων. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελούν τα ποτάμια της Αθήνας, τα οποία είναι κρυμμένα και αναξιοποίητα και με τις κατάλληλες δράσεις θα μπορούσαν να αναδειχθούν. Σε επίπεδο οδικού δικτύου η Συγγρού αποτελεί ένα δείγμα πολύ αποσπασματικού δρόμου, στον οποίο θα μπορούσαν να ενεργοποιηθούν προς διαφορετικές χρήσεις οι εκατέρωθεν περιοχές.
Έχοντας ως δεδομένο ότι το σχέδιο πόλεως της πρωτεύουσας επιδέχεται βελτιώσεις, ποιες αστικές αναπλάσεις πιστεύετε ότι μπορούν να συνδράμουν στην βιωσιμότητα και στη λειτουργικότητα της Αθήνας;
Η Αθήνα μπορεί να επωφεληθεί από αναπλάσεις που αποσκοπούν στη μεγάλη συρραφή, δηλαδή σημεία του αστικού περιβάλλοντος, όπου είναι εφικτό να εναρμονιστούν φυσικά και τεχνητά στοιχεία. Ο όρος «μεγάλη» δεν σχετίζεται με την κλίμακα του έργου, αλλά με τον αντίκτυπο του στην βιωσιμότητα της πόλης. Οι αστικές αναπλάσεις δεν πρέπει να είναι αποσπασματικές, αντίθετα να βασίζονται σε έναν ολιστικό σχεδιασμό. Καλούνται να ικανοποιήσουν στο μέγιστο εφικτό βαθμό παραμέτρους, που είναι αλληλένδετες με τη διαμόρφωση του αστικού τοπίου, όπως είναι η οικονομία, η επαφή με το φυσικό περιβάλλον, η μετακίνηση και η ψυχαγωγία. Συνεπώς, η έννοια της μεγάλης συρραφής δεν βασίζεται τόσο σε εκτενή βελτιωτικά έργα, όσο στη συμπερίληψη πολλών και διαφορετικών παραμέτρων.
Πώς ο άρτιος αστικός σχεδιασμός μπορεί να επηρεάσει το ευ ζην των πολιτών;
Αναμφίβολα μέσα από τον προσεγμένο αστικό σχεδιασμό μπορούν να επιτευχθούν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και να μειωθούν προβλήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση της ενέργειας, την επίδραση του μικροκλίματος και την παροχή υπηρεσιών. Ωστόσο κατά τη γνώμη μου, το σημαντικότερο είναι ο αστικός σχεδιασμός να μπορεί να υποστηρίζει το δικαίωμα συμβίωσης πολλαπλών υποκειμένων και να αμβλύνει τα ευαίσθητα όρια μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και των ετερόκλιτων συμπεριφορών. Μέσα σε μία κοινωνία δεν υπάρχει μόνο ένα είδος πολίτη και συνεπώς το ευ ζην δεν κοινό για όλους. Ο σχεδιασμός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ποικιλία στην προσωπικότητα των ατόμων, καθώς και τη δυνατότητα του καθενός να αλλάζει διαρκώς κοινωνικούς ρόλους.
Στα κτίρια, που αποτελούν τον θεμέλιο λίθο κάθε αστικού κέντρου, ποιες αρχιτεκτονικές εφαρμογές μπορούν να αξιοποιηθούν, ώστε να ενισχυθεί ο πράσινος χαρακτήρας τους;
Για την ενίσχυση του πράσινου χαρακτήρα των κτιρίων, δεν αρκεί μόνο να επενδύεται με αντίστοιχες επιδερμίδες το κτιριακό κέλυφος. Είναι κρίσιμο να επιτυγχάνεται η διαχείριση του μικροκλίματος με τον επαναπροσδιορισμός της τυπολογίας του κτιρίου, ανάλογα με την εκάστοτε διαχείριση ενέργειας. Χρησιμοποιώντας όχι αποκλειστικά προηγμένες τεχνολογίες, αλλά αξιοποιώντας και πιο απλά μέσα (κάτοψη κτιρίων, χρήση συγκεκριμένων υλικών κτλ.), μπορούμε να ασχοληθούμε με την τυπολογία των κτιριακών δομών, προκειμένου να ενταχθεί εις βάθος και πιο ολιστικά στην κατασκευή η βιώσιμη προσέγγιση.
Ποιες τάσεις αναδύονται στον αστικό σχεδιασμό; Θεωρείτε ότι είναι εφικτό να εφαρμοστούν στις ελληνικές πόλεις σύντομα;
Πολλές φορές έχουμε δει ερευνητικά προγράμματα και εξαγγελίες να ανατρέπονται με την εναλλαγή των κυβερνήσεων. Δεν υπάρχει στη χώρα μας δυστυχώς προγραμματισμός που να υπερβαίνει το πλαίσιο της τετραετίας. Συνεπώς, ο αστικός σχεδιασμός θα πρέπει να αποδεσμευθεί από το εκάστοτε κυβερνητικό πλάνο, ενδεχομένως με τη θέσπιση ενός ανεξάρτητου οργανισμού, ο οποίος δεν θα επηρεάζεται από τις υφιστάμενες πολιτικές. Καθώς οι συνθήκες μεταβάλλονται συνεχώς, με περίτρανο παράδειγμα την πανδημία που άλλαξε εντελώς τα δεδομένα σε όλους τους τομείς, πρέπει να τίθεται νέα προβληματοθεσία που θα είναι αποτέλεσμα διαρκούς έρευνας και όχι ξεπερασμένων μελετών, τις οποίες πολλές φορές έχει υπερβεί ο χρόνος τη στιγμή της υλοποίησής τους.
Ιφιγένεια Μάρη, Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ, Επίκουρη Καθηγήτρια στην περιοχή Θεωρητική Διερεύνηση και Σχεδιασμός Ιδιωτικών, Δημόσιων Χώρων και Αντικειμένων, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ