Το www.femarch.gr αποτελεί μια συστηματική, πολυεπίπεδη και πολυφωνική αποτύπωση. Εβδομήντα έξι Ελληνίδες αρχιτέκτονες απευθύνονται στο Τμήμα Αττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών και (αυτο)βιογραφούνται με τη δύναμη και την αμεσότητα της προσωπικής μαρτυρίας.

Το www.femarch.gr αποτελεί μια συστηματική, πολυεπίπεδη και πολυφωνική αποτύπωση. Εβδομήντα έξι Ελληνίδες αρχιτέκτονες απευθύνονται στο Τμήμα Αττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών και (αυτο)βιογραφούνται με τη δύναμη και την αμεσότητα της προσωπικής μαρτυρίας.

Με πρωτοβουλία του Τμήματος Αττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών (ΣΑΔΑΣ), συγκροτήθηκε και δημοσιοποιείται το «Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων», αρχίζοντας από τις διπλωματούχους της περιόδου 1923-1981. Οι γυναίκες αρχιτέκτονες έχουν εργαστεί –και εργάζονται– σε όλους τους τομείς του επαγγέλματος: στον ιδιωτικό στίβο, στον δημόσιο και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα, στον ακαδημαϊκό χώρο και στο πεδίο της έρευνας. Εντούτοις, το έργο τους δεν έχει προβληθεί στον ίδιο βαθμό με τους άνδρες συναδέλφους τους.

Στο φως η συμβολή των γυναικών στην αρχιτεκτονική
Η επιλογή της χρονολογίας -1923- δεν είναι τυχαία, καθώς τότε αποφοίτησε η πρώτη Ελληνίδα αρχιτέκτων και πρώτη μηχανικός του ΕΜΠ. (Η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου ιδρύθηκε το 1917). Από το 1923 έως το 1949, δηλαδή στη διάρκεια 26 χρόνων, αποφοίτησαν μόνο 26 γυναίκες αρχιτέκτονες. Αμέσως μετά, μέχρι και το 1960 έχουμε 52, μέχρι και το 1965 πάνω από 170, και μετά… έρχεται η έκρηξη, έτσι ώστε σήμερα οι γυναίκες να φτάνουν στο μισό του συνόλου.
Με το Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων έρχεται στο φως η μέχρι σήμερα άγνωστη συμβολή των γυναικών συναδέλφων στον πολεοδομικό, αστικό και περιφερειακό σχεδιασμό, στα κοινωνικά προγράμματα ανοικοδόμησης και κοινωνικής κατοικίας, αλλά και αποκατάστασης των προσφύγων.

Επίσης στα σχολικά-εκπαιδευτικά κτίρια, στα κτίρια υγείας, πολιτισμού, τουρισμού, αθλητισμού και δημόσιας χρήσης, στην κατοικία, καθώς και σε κάθε είδους ειδικά κτίρια, στην αποτύπωση και προστασία των παραδοσιακών οικισμών και στην αποκατάσταση και επανάχρηση παραδοσιακών κτιρίων. Ταυτόχρονα αναδεικνύεται και η εντεινόμενη παρουσία τους στην επιστημονική έρευνα, τη διδασκαλία, την ιστοριογραφία και τη θεωρία της αρχιτεκτονικής. Τεκμηριώνεται, με άλλα λόγια, η συμβολή των γυναικών αρχιτεκτόνων στην αρχιτεκτονική ιστορία και διαμόρφωση του δομημένου περιβάλλοντος στη χώρα μας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όσο και στην παιδεία, στον εκσυγχρονισμό της αρχιτεκτονικής σκέψης και, τέλος, στη συμμετοχή τους στο ελεύθερο επάγγελμα, με συνήθως αφανή, αλλά καθοριστικό τρόπο.

Παρακαταθήκη για τη νέα γενιά
Στόχος του Αρχείου, λοιπόν, δεν είναι μόνο η καταγραφή του άγνωστου έργου των Ελληνίδων αρχιτεκτόνων, αλλά και η ανάδειξη της προσωπικότητάς τους, ο αγώνας τους να συνδυάσουν πολλαπλούς ρόλους ως σύζυγοι και μητέρες, ο υψηλού επιπέδου επαγγελματισμός τους και, σε αρκετές περιπτώσεις, η συμμετοχή τους στα κοινωνικά δρώμενα.
Η προσπάθεια αυτή δεν είναι αποκομμένη από την ανάγκη ενδυνάμωσης της γυναικείας παρουσίας σε όλα τα επίπεδα, αλλά και από διεθνείς προβληματισμούς και προσπάθειες όπως είναι ο πρόσφατα δημιουργημένος ιστότοπος Madame Architect (https://www.madamearchitect.org/) με συνεντεύξεις και έργα γυναικών, το φόρουμ διαλόγου https://parlour.org.au/, το ίδρυμα Αρχιτεκτονικής της Beverly Willis για την αλλαγή σχετικά με τις γυναίκες στη βιομηχανία του σχεδιασμού και των κατασκευών μέσα από την έρευνα και τη μόρφωση (https://bwaf.org/), αλλά και βιβλία όπως της ελληνικής καταγωγής Καναδής αρχιτέκτονος Despina Stratigakos με τίτλο Where Are the Women Architects? (2016), που εξετάζει τον ρόλο της γυναίκας στο επάγγελμα, κατά το παρελθόν, το παρόν και τη διαμορφούμενη δυναμική του μέλλοντος.
Όλα τα παραπάνω συνηγορούν στο ότι η επικέντρωση στις πρωτοπόρους και τις προκατόχους μας είναι το κλειδί, έτσι ώστε οι εισερχόμενες στο επάγγελμα νέες γυναίκες να μπορούν να δουν ότι έχουν ένα θεμέλιο και μια κληρονομιά πάνω στην οποία μπορούν να χτίσουν – και ότι μια σταδιοδρομία σε αυτόν τον τομέα ήταν και είναι δυνατή.
Οι περισσότερες από τις εβδομήντα έξι αρχιτέκτονες του Αρχείου αυτοβιογραφούνται, μιλούν για τα νεανικά και τα φοιτητικά τους χρόνια και όχι μόνο για την επαγγελματική τους διαδρομή. Στις περιπτώσεις που κάποιες δεν βρίσκονται εν ζωή, τα βιογραφικά κείμενα δόθηκαν από τις/τους απογόνους τους ενώ τα στοιχεία για το έργο τους συμπληρώθηκαν με αρχειακή έρευνα.

Μια πρωτοβουλία πολιτισμού
Το Αρχείο βρίσκεται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ), το οποίο και στήριξε τη δημιουργία του, κατόπιν υποβολής εκ μέρους του Τμήματος Αττικής σχετικής πρότασης, στα πλαίσια της «Πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος για έργα και δράσεις ψηφιακού πολιτισμού 2020».
Προηγήθηκε η -για πρώτη φορά- ένταξη του Τμήματος Αττικής και του ΣΑΔΑΣ στο Μητρώο Πολιτιστικών Φορέων του ΥΠΠΟΑ.

Το Αρχείο συγκροτήθηκε χάρη και στην εθελοντική εργασία αρκετών μελών της επιστημονικής επιτροπής του Τμήματος Αττικής του ΣΑΔΑΣ. Η διαδικασία συγκρότησής του ξεκίνησε τον Μάιο του 2020 και συνεχίζεται. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια δυναμική προσπάθεια που διαρκώς θα συμπληρώνεται και θα εμπλουτίζεται. Με νέα στοιχεία στις υπάρχουσες αναρτήσεις, με νέες βιογραφούμενες που δεν έχουν ακόμα περιληφθεί, εφόσον το επιθυμούν, καθώς και με τη συμπερίληψη γυναικών αρχιτεκτόνων των νεότερων γενιών.

Στις παραμονές ακριβώς των εκατό χρόνων από την ίδρυση του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών, το Τμήμα Αττικής του ΣΑΔΑΣ παραδίδει στους ερευνητές, στην αρχιτεκτονική κοινότητα, και γενικά στην κοινωνία ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του βίου και του έργου των Ελληνίδων αρχιτεκτόνων.
Φόρο τιμής στις παλιές, φως στο έργο τους και εφαλτήριο για τις επόμενες που –σε πείσμα των καιρών– όλο και περισσότερες πυκνώνουν τις γραμμές της Αρχιτεκτονικής.

*Η κυρία Τζούλια Τσαλίκη είναι Πρόεδρος του Δ.Σ. του Τμήματος Αττικής του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ