Αρκεί μια ματιά στο προτφόλιο έργων της για να καταλάβει οποιοσδήποτε ότι για τη Μαρία Ειρήνη Μοσχονά η αρχιτεκτονική φωτογραφία έχει βάθος και περιεχόμενο. Ή, αλλιώς με τα δικά της εύστοχα λόγια, «δεν έχει όρια η δημιουργικότητα».

 Η αρχιτεκτονική φωτογραφία ήρθε μεταγενέστερα στη ζωή σας και έγινε το βασικό σας επάγγελμα. Τι σας ώθησε να στραφείτε σε αυτήν;

Πράγματι, ξεκίνησα τις σπουδές μου με πτυχίο Θεατρικών Σπουδών και μετέπειτα μεταπτυχιακό τίτλο στην Πολιτιστική Διαχείριση. Εργάστηκα αρχικά στην επικοινωνία σε χώρους πολιτισμού, ενώ παράλληλα ξεκίνησα να εκπαιδεύομαι πιο συστηματικά στο τότε χόμπι μου, τη φωτογραφία. Σπούδασα αρχικά δημιουργική φωτογραφία και στη συνέχεια εξειδικεύτηκα συγκεκριμένα στην αρχιτεκτονική φωτογραφία (Athens House of Photography, London College of Communication – Central Saint Martins – UAL), καθώς απ’ τα σχολικά μου χρόνια πάντοτε με γοήτευε η αρχιτεκτονική τέχνη με τη γεωμετρία της και την πολυποίκιλη αισθητική της.

Πότε και πώς προέκυψε η επιθυμία σας να φωτογραφίσετε -και να καταγράψετε με αυτόν τον τρόπο- τα κτίρια και το αστικό τοπίο;

H αρχιτεκτονική πάντοτε μου προξενούσε θαυμασμό. Όσο λοιπόν φωτογράφιζα από μικρή ηλικία ποικίλες θεματικές, αλλά και κάνοντας τις διάφορες ασκήσεις στη Σχολή μου, σιγά σιγά άρχισα να απορρίπτω θέματα και να καταλήγω να εμπνέομαι από παράλληλες, κάθετες γραμμές και σημεία φυγής. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια άσκηση φωτογραφίας σε μια επίσκεψη στο κτήμα Τατοΐου και, ενώ οι περισσότεροι απ’ τους συμφοιτητές μου είχαν απαθανατίσει είτε πρόσωπα είτε τη φύση, εγώ είχα κάνει μια «σπουδή» στην περίοπτη σκάλα εισόδου του παλατιού. Αλλά αυτό είναι άλλωστε ένα απ’ τα πιο όμορφα στοιχεία της φωτογραφικής τέχνης, η διαφορετική «ματιά» του κάθε δημιουργού πάνω στο ίδιο θέμα.

Πώς προετοιμάζεστε πριν από μια φωτογράφηση; Ποια είναι τα δεδομένα που πάντα προσπαθείτε να συλλέξετε πριν φτάσετε στο σημείο και πώς αντιδράτε όταν οι συνθήκες (για παράδειγμα καιρικές) δεν είναι ιδανικές;

Καλό θα ήταν -εφόσον είναι εφικτό- αρχικά να έχει πραγματοποιηθεί μια πρώτη επίσκεψη στον χώρο, στην περιοχή εν είδει ρεπεράζ, ώστε να αποκτήσει κανείς μια ικανοποιητική εικόνα του τόπου και του θέματος που πρόκειται να αποτυπώσει. Εξυπακούεται πως οι καιρικές συνθήκες είναι στοιχείο που λαμβάνουμε πάντοτε υπόψη μας. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει καθαρή, διαυγής ατμόσφαιρα και φυσικός φωτισμός κατά τη διάρκεια της φωτογράφισης. Επίσης, πρέπει να έχουμε μελετήσει τον προσανατολισμό του οικήματος, ώστε να μπορούμε να προβλέψουμε την πορεία του ήλιου τις ώρες που μας ενδιαφέρει να κάνουμε τη φωτογράφιση. Φυσικά, αρκετές φορές τα δεδομένα αλλάζουν γρήγορα και αναπάντεχα, γι’ αυτόν τον λόγο επιλέγω να παραμένω μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο σημείο ώστε να παρακάμψω όσο γίνεται τους αστάθμητους παράγοντες φωτισμού. Εξάλλου, πολλά σημεία του αντικειμένου αποκτούν διαφορετικό ενδιαφέρον και χαρακτήρα με το πρωινό φως, το απογευματινό φως ή το φως του δειλινού.

Ποιοι είναι οι φωτογράφοι που έχουν επηρεάσει το έργο σας, ποιον θα θέλατε να γνωρίσατε από κοντά και για ποιους λόγους;

Το έργο του Julius Shulman, θιασώτη του μοντέρνου κινήματος, με το περίφημο Stahl House και όλη την καταγραφή του αστικού τοπίου της Καλιφόρνια της δεκαετίας του ‘60, με ενθουσιάζει πάντοτε και προσπαθώ να παίρνω έμπνευση ιδίως απ’ τον ιδιαίτερο τρόπο που ενέτασσε το ανθρώπινο στοιχείο σε πρωταγωνιστικό και αναπόσπαστο κομμάτι της σύνθεσής του. Η γεωμετρία του φωτός, η αφαίρεση, οι υφές και οι αντιθέσεις σκιάσεων και φωτός του Lucien Hervé είναι επίσης σημείο αναφοράς για μένα. Αντίστοιχα και το Casa Barragan του René Burri. Όσον αφορά στο ποιον θα ήθελα να γνωρίσω από κοντά, αυτός θα ήταν ο σκηνοθέτης Wim Wenders με το ξεχωριστό του φωτογραφικό έργο σε τοπία ανοιχτά και απέραντα με έκδηλο το στοιχείο της μοναξιάς.

Ποια ήταν μέχρι σήμερα η πιο δύσκολη φωτογράφιση που έχετε κάνει και πώς ξεπεράσατε τις δυσκολίες που προέκυψαν;

Η κάθε φωτογράφιση έχει τις δυσκολίες της, μπορεί αυτές να προκύπτουν λόγω ιδιαιτερότητας σχεδιασμού ή προσανατολισμού του αρχιτεκτονήματος στον περιβάλλοντα χώρο, ή μπορεί να οφείλονται σε δύσκολες καιρικές συνθήκες, που είναι και οι συνηθέστερες θα έλεγα. Ωστόσο η υπομονή είναι, ή οφείλει να είναι, χαρακτηριστικό του φωτογράφου, οπότε αργά ή γρήγορα οι σκόπελοι ξεπερνιούνται.

Πώς συνθέτετε μια αρχιτεκτονική φωτογραφία;

Οι βασικές αρχές είναι η ευθυγράμμιση, δηλαδή οι κάθετες και οι οριζόντιες γραμμές, και η ευκρίνεια συνήθως είναι ζητούμενο, όπως και η εστίαση. Ο κανόνας των τρίτων (rule of thirds) είναι επίσης ένας καλός και χρήσιμος οδηγός. Η προοπτική, τα σημεία φυγής που μπορούμε να εντάξουμε στο καδράρισμά μας, βοηθούν στο να οδηγήσουμε το βλέμμα του θεατή εκεί που επιθυμούμε. Η συμμετρία επίσης παίζει συνήθως σημαντικό ρόλο για την ανάδειξη ενός αρχιτεκτονήματος. Δεν έχει όρια η δημιουργικότητα.

Πώς τα νέα μέσα, όπως τα drones, επηρεάζουν την οπτική μας;

Η αφήγηση είναι ένα απ’ τα ζητούμενα της αρχιτεκτονικής απεικόνισης, απ’ τη στιγμή λοιπόν που τα νέα μέσα όπως οι αεροφωτογραφίες ή το βίντεο προσθέτουν και δεν αφαιρούν, είναι κομμάτια και αυτά του παζλ που συνήθως λειτουργούν συμπληρωματικά. Είναι εργαλεία που βοηθούν στην εξέλιξη της κτιριακής αποτύπωσης. Ο συνδυασμός της εξέλιξης της τεχνολογίας με την γνώση και την αισθητική είναι το ζητούμενο.

Ποια είναι η θέση σας απέναντι στη συμπερίληψη ανθρώπων στην αρχιτεκτονική φωτογραφία;

Όπως ανέφερα και προηγουμένως, η συμπερίληψη ανθρώπων στην αρχιτεκτονική φωτογραφία μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στην ανάδειξη ενός προσώπου/ατόμου έτσι ώστε από χρήστης μιας κατοικίας να αναδειχθεί σε πρωταγωνιστή της εικόνας. Απ’ τη στιγμή που γίνεται με τρόπο που όντως δικαιολογεί ή αναδεικνύει την παρουσία του, είναι θεμιτή, ειδάλλως θα έλεγα πως πρόκειται για μια μάλλον κοινότοπη πρακτική.

Ποια είναι η θέση σας απέναντι στο Instagram και στις υπόλοιπες πλατφόρμες που χρησιμοποιούν οι φωτογράφοι;

Από τη στιγμή που ένα οποιοδήποτε μέσο προωθεί τη διάδοση της φωτογραφίας ως ψηφιακός χώρος μοιράσματος φωτογραφικών εικόνων, δεν μπορούμε παρά να το δούμε με συμπάθεια αν μη τι άλλο. Σκεπτικισμός και αμφιβολίες βέβαια προκύπτουν όταν το ίδιο το μέσο σε κατευθύνει να ακολουθήσεις τους κανόνες του ώστε να παρουσιαστείς «με ίσους όρους» με όλους τους άλλους. Παράλληλα όμως, το διαδίκτυο παραμένει ένα μέσο, ένα εργαλείο που σου δίνει την ευκαιρία να «συνομιλήσεις» με ένα ευρύτερο, ίσως και παγκόσμιο κοινό.

Με τη διάδοση του διαδικτύου και παράλληλα της εικόνας, όλο και περισσότερο υλικό διανέμεται χωρίς να αποδίδονται credits στους δημιουργούς. Πώς αντιδράτε σε τέτοια περιστατικά και πώς ένας δημιουργός πρέπει να προστατεύει το υλικό του;

Πράγματι ισχύει αυτό και είναι πολύ λυπηρό. Τις περισσότερες φορές σε αγνοούν και δεν συμμορφώνονται με την απόδοση των πνευματικών δικαιωμάτων. Προσωπικά πάντοτε στο προσύμφωνο που κάνω με τους πελάτες μου τους ενημερώνω για τον ισχύοντα νόμο περί δικαιωμάτων. Κατόπιν παρακολουθώ εάν όντως μου αποδίδουν τα credits και, αν όχι, τους το επισημαίνω.

Η φωτογραφία δεν μπορεί να συμπεριλάβει ήχους, θερμοκρασίες, μυρωδιές. Πώς όλα αυτά τα στοιχεία μπορούν να γίνουν εμφανή;

Η φωτογραφική τέχνη αφορά στην αποτύπωση του φωτός με τη χρήση κατάλληλων συσκευών, ενός φακού. Σε ένα πρώτο επίπεδο καλύπτει την αίσθηση της όρασης. Παράλληλα, μια φωτογραφία μπορεί να ξυπνήσει ολόκληρο το φάσμα των αισθήσεων. Μέσω της ατμόσφαιρας που δημιουργεί μια εικόνα, δίνει χώρο στο να αναπτυχθούν κατά έναν μαγικό τρόπο και οι υπόλοιπες αισθήσεις.

Υπάρχουν τελικά κτίρια που είναι περισσότερο φωτογενή από τα άλλα και, αν ναι, ποιες ιδιότητες τα καθιστούν τέτοια;

Κατά τη γνώμη μου, ναι. Μερικά κτίρια σε καλούν από μόνα τους, σου νεύουν να τα απαθανατίσεις. Σου «υπαγορεύουν» τις γωνίες λήψης και δεν μπορείς παρά να ακολουθήσεις τη ροή που το ίδιο το οίκημα σου υποδεικνύει. Προσπαθώ να δημιουργώ εικόνες που προσφέρουν ένα αφήγημα, να καταγράφω τον τόπο, τον χρόνο και να προσπερνάω τα προφανή.

Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην αποτύπωση του κτιρίου και στη ματιά του φωτογράφου;

Πράγματι, διαφέρει η αρχιτεκτονική φωτογραφία απ’ την εμπορική φωτογράφιση χώρων. Στην εμπορική απεικόνιση χώρων εστιάζουμε στην αποτύπωση του κτιρίου με τον λεπτομερέστερο τεχνικά δυνατό τρόπο. Ο θεατής, ο οποίος δεν έχει επισκεφτεί τον χώρο, θα πρέπει να αποκομίσει μια πλήρη εικόνα του οικήματος. Η αρχιτεκτονική φωτογραφία, απ’ την άλλη, ή/και συμπληρωματικά της εμπορικής, δεν αφορά πάντοτε στο κτίριο αυτό καθ’ αυτό, όσο στη ματιά του φωτογράφου και στην οπτική που εκείνος θέλει να αποδώσει ώστε να αποκαλύψει κάτι νέο, κάτι παραπάνω στον θεατή. Συνοψίζοντας, η αρχιτεκτονική φωτογραφία, εν γένει, δεν είναι απαραίτητα μια απλή καταγραφή κτιρίων, αλλά αφήνει πολλά περιθώρια στον κάθε δημιουργό να αφήσει το ιδιαίτερο αποτύπωμά του. Επιπλέον, είναι ένα ξεχωριστό είδος φωτογραφίας με αυστηρές, όμως, προδιαγραφές. Θα λέγαμε λοιπόν πως είναι ένα τομέας που παρουσιάζει μεγάλο εικαστικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον.

Τελικά, πέρα από ένα καλό portfolio τι ξεχωρίζει έναν καλό φωτογράφο αρχιτεκτονικής;

Σίγουρα ένα καλό portfolio είναι απαραίτητο, εξίσου σημαντικά είναι όμως ο επαγγελματισμός, η διαχείριση καταστάσεων, το ταλέντο, οι τεχνικές γνώσεις, η ματιά και η υπομονή.