Ο Νικόλαος Αναστασόπουλος, επίκουρος καθηγητής του ΕΜΠ, μας μιλά για πρακτικές που θα οδηγήσουν στην βιωσιμότητα των κτιρίων και των πόλεων.
Πώς οι σύγχρονες πρακτικές αναδόμησης – ανακαίνισης συμβάλλουν στην βιωσιμότητα των κτιρίων και των πόλεων;
Καταρχήν, είμαι σαφώς υπέρ της ανακαίνισης του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος, έναντι της αέναης επέκτασης των αστικών κέντρων. Καθώς το κτίριο είναι η κύρια μονάδα που συνθέτει την πόλη, η τελευταία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το κτίριο. Η βιωσιμότητα είναι μία πολύπλευρη έννοια που αφορά ευρύτερα την κοινωνία, την οικονομία, την παραγωγή και πρωτίστως το περιβάλλον. Όλα τα παραπάνω συναποτελούν την γενικότερη εικόνα της βιωσιμότητας, στην οποία θα πρέπει να στοχεύουμε. Σε αυτήν την περίπλοκη εξίσωση εμπλέκονται και τα κτίρια, στα οποία εκτυλίσσονται όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες.
Υπολογίζεται, ότι κάθε μισό αιώνα οι χώροι κατοικίας υπόκεινται σε μία σειρά από αλλαγές στο εσωτερικό, που αφορούν όχι μόνο την επίπλωση και τη διακόσμηση, αλλά και διάφορα δίκτυα όπως του δικτύου ηλεκτροδότησης, τηλεφωνίας, ύδρευσης, ανάμεσα σε άλλα. Πλέον όσοι προβαίνουν σε ανακαινίσεις κατοικιών, αντικαθιστούν τα κουφώματα με διπλά ενεργειακά υαλοπετάσματα, τοποθετούν θερμοπροσόψεις και εκσυγχρονίζουν τον εξοπλισμό τους, ώστε να είναι ενεργειακά πιο οικονομικός, ως μέρος ενός ευρύτερου βιοκλιματικού σχεδιασμού. Οι αρχιτέκτονες σε όλη αυτή τη διαδικασία έχουν ρόλο κλειδί, διότι μπορούν να μελετήσουν την επικαιροποίηση ενός χώρου, αναδεικνύοντας παράλληλα τις μνήμες και τα ίχνη από την προηγούμενη ζωή του κτιρίου ως στοιχεία της νέας του ταυτότητας.
Γίνεται λόγος για ανακαίνιση και επανάχρηση κτιρίων. Ποιος είναι ο ρόλος, που θα μπορούσε να διαδραματίσει η τάση αυτή τα επόμενα χρόνια;
Ο ρόλος αυτών των δραστηριοτήτων είναι τεράστιος. Τα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Αθήνα, έχουν απλωθεί, έχοντας ενσωματώσει άλλους οικισμούς. Τελευταία παρατηρούμε κτίρια, που έχουν ανακαινιστεί εκ βάθρων και έχουν μετατραπεί σε χώρους φιλοξενίας, boutique hotels ή airbnb διαμερίσματα, γεγονός που μπορεί να ωφελήσει την οικονομία και με τη στενή έννοια το ίδιο το οικοδόμημα. Αυτό που διδασκόμαστε από τα τελευταία 15-20 χρόνια είναι, ότι κτίρια που είχαν βιομηχανική χρήση ή πολυκατοικίες της δεκαετίας του 70’ ή του 80’ ανακαινίζονται. Το ζήτημα είναι πώς να παρέμβει κανείς, ώστε η διαδικασία να κάνει πιο βιώσιμη την πόλη και όχι μόνο τον χώρο καθ’ αυτόν. Μπροστά μας υπάρχουν μεγάλες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή. Στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα, με τον τρόπο που είναι δομημένες, αν δεν ληφθούν συντονισμένα μέτρα και σε μεγάλη έκταση, ξεκινώντας από την μονάδα που είναι η πολυκατοικία, το μέλλον είναι δυσοίωνο.
Ποια υλικά ενδείκνυνται για την μείωση των ενεργειακών δαπανών και του αποτυπώματος άνθρακα;
Υπάρχουν πολλά υλικά και με την εξέλιξη της τεχνολογίας, συνεχώς θα αυξάνεται η γκάμα τους. Από πλευράς μου λόγω φιλοσοφίας, αλλά και του πεδίου εξειδίκευσης μου, αντιλαμβάνομαι ως πιο κατάλληλα, αυτά που βρίσκονται πιο κοντά στην φυσική κατάσταση. Πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη και χώρος για μία πιο κοντά στις φυσικές διαδικασίες μορφή ανακαίνισης. Για παράδειγμα, ένας καλός τρόπος μόνωσης για τις ταράτσες είναι η υιοθέτηση ενός φυτεμένου δώματος.
Το χώμα και τα ίδια τα φυτά αποτελούν την πλέον βιώσιμη επιλογή για ελαχιστοποίηση των αυξομειώσεων της θερμοκρασίας, παρέχοντας φυσική μόνωση. Παράλληλα, συμβάλλουν σε ένα πιο καθαρό περιβάλλον, απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και αυξάνουν την βιοποικιλότητα της πόλης. Εξίσου σημαντική είναι η συγκράτηση, αποθήκευση και επανάχρηση των ομβρίων υδάτων. Είναι μία δύσκολη εξίσωση σε μία ανακαίνιση, ωστόσο είναι σημαντικό στοιχείο, που θα πρέπει να εξετάζεται σε κάθε περίπτωση.
Υπάρχουν εναλλακτικοί μέθοδοι αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, αναφορικά με τις πράσινες κατασκευές;
Είναι μία κατηγορία στην οποία ακόμα δεν έχει δοθεί η απαιτούμενη προσοχή και δυστυχώς δεν διδάσκεται στον βαθμό που πρέπει. Ένας μέρος της πατά σε γνώσεις, τις οποίες έχουμε από αιώνες, που το μόνο που χρειάζεται είναι να επικαιροποιούνται και να προσαρμόζονται στις ανάγκες της πόλης ή του κτιρίου. Δεν θα πρέπει να προκρίνουμε υλικά και μεθόδους, μόνο και μόνο επειδή είναι high tech, διότι έτσι δεν εξασφαλίζεται απαραίτητα η βιωσιμότητα.
Σήμερα μιλάμε για οικοσυστημικό σχεδιασμό, του οποίου ο βιοκλιματικός αποτελεί ένα μέρος. Εκτός των άλλων στον σχεδιασμό, πρέπει να συνυπολογίζονται οι πόροι που δαπανώνται και εκείνοι που ανακυκλώνονται. Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, πώς μπορεί να μειωθεί το αποτύπωμα των κτιρίων και της ανακαίνισης τους, σε ότι αφορά την ενέργεια που καταναλώνουν και που ενσωματώνουν στα υλικά τους, στο πλαίσιο μιας κυκλικής οικονομίας. Είναι σημαντικό να έχουν προβλεφθεί στον σχεδιασμό λύσεις, που θα ελαχιστοποιήσουν την εισροή και την εκροή πόρων σε όλη τη διάρκεια ζωής του κτίσματος και όχι μόνο στην κατασκευή.
Η Ελλάδα έχει κάνει αξιοσημείωτα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση;
Η Ελλάδα έχει κάνει αξιοσημείωτα βήματα. Εντυπωσιακά όχι, αν και παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια ανακαινίσεις μικρής κλίμακας, αλλά και αρχιτέκτονες, που παράγουν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Χρειάζεται ωστόσο να υπάρχουν συντονισμένες διαδικασίες, που δεν αφορούν μόνο τους αρχιτέκτονες, αλλά και το κράτος και τις στρατηγικές που χαράσσονται, οι οποίες θα πρέπει να έχουν έναν πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
*Ο Νικόλαος Αναστασόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής στο τμήμα αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ