Το αρχαίο υλικό που κατέστη αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στο «μικροσκόπιο» του Architect αυτού του μήνα. Καινοτόμες χρήσεις, εξοικονόμηση ενέργειας, βιωσιμότητα. Τρεις βασικοί πυλώνες που απασχολούν τον αρχιτεκτονικό κόσμο σε σχέση με τη χρήση του γυαλιού. Τρεις αρχιτέκτονες μιλούν για το γυαλί, τις λύσεις που δίνει
και τις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν κατά τη χρήση του.

Αν και η τεχνολογική πρόοδος έκανε το γυαλί ένα φθηνότερο υλικό από τη δεκαετία του ’60 και μετά, η αστικοποίηση ήταν αυτή που οδήγησε στην εκτόξευση της ζήτησής του. Σε συνδυασμό με την επικράτηση νέων αντιλήψεων για το πώς ζούμε, το γυαλί διεκδίκησε και σε έναν μεγάλο βαθμό κατέκτησε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στα κτίρια και όχι μόνο. Το όριο όμως δεν μπήκε εκεί. Τα τελευταία χρόνια το γυαλί ανήχθη από ένα υλικό πλήρωσης σε ένα από τα κυριότερα δομικά υλικά. Νέες κατασκευές, όπως τα Apple Stores, δίνουν την αίσθηση μιας διαφανούς πραγματικότητας, ενώ πλήθος προσόψεων, απότοκο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, διακρίνεται για τους έντονους χρωματισμούς και αποχρωματισμούς του. Μέσα στα πυκνά αυτά εξήντα χρόνια, το γυαλί, υλικό γνωστό από τις απαρχές της ιστορίας του ανθρώπου, απέδειξε πως οι δυνατότητες του στον κατασκευαστικό κλάδο και την αρχιτεκτονική είναι πραγματικά αναρίθμητες.

Καινοτόμες χρήσεις, εντός και εκτός των κτιρίων
Το γυαλί είναι αρκετά διαδεδομένο τα τελευταία χρόνια με ποικίλες εφαρμογές τόσο στη μοντέρνα όσο και στη συμβατική αρχιτεκτονική. Η διαφάνεια και οι θερμοχρωμικές ιδιότητες του υλικού προσδίδουν πλήθος επιλογών στο interior και exterior design, με κριτήριο πάντοτε το επιθυμητό αισθητικό αποτέλεσμα. Τα υαλοπετάσματα που τοποθετούνται στις προσόψεις των κτιρίων, δεν αποτελούν μια απλή επένδυση του κελύφους, αλλά έναν δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των εσωτερικών χώρων της κατασκευής και του εξωτερικού περιβάλλοντος. Η διάχυση του ηλιακού φωτός και η θέα, ιδανικά προς κάποιο φυσικό τοπίο, αποτελούν βασικά γνωρίσματα ενός ευχάριστου και ελκυστικού κτιρίου και βασικές προϋποθέσεις για την ψυχική υγεία και ευεξία των χρηστών.
Ιδιαίτερα διευρυμένες είναι οι χρήσεις του γυαλιού στην βιομηχανία κατασκευών, γεγονός στο οποίο έχει συμβάλει η ανάπτυξη της τεχνολογίας, αλλά και οι διεθνείς αρχιτεκτονικές τάσεις.

Σχετικά ο Χάρρυ Μπουγαδέλλης, Αρχιτέκτων ΕΜΠ, Πρόεδρος & Γενικός Διευθυντής του γραφείου ΑΕΤΕΡ Αρχιτέκτονες δηλώνει ότι «το γυαλί, χάρη στη διαφάνειά του και την αντοχή του στο χρόνο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα υλικά της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, της οποίας αποτελεί τρόπον τινά το σήμα κατατεθέν. Τις τελευταίες δεκαετίες οι δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες, οι οποίες εφαρμόζονται στην παραγωγή υαλοπινάκων, παρέχουν μια εκπληκτικά ευρεία γκάμα επιλογών. Οι υαλοπίνακες μπορεί να έχουν καμπύλη μορφή, να έχουν κεραμική ή άλλων ειδών εκτυπώσεις στην επιφάνειά τους, να έχουν θερμοχρωμικές ιδιότητες ή εφαρμογές υγρών κρυστάλλων και να διαθέτουν μία σειρά από επιστρώσεις, οι οποίες ρυθμίζουν τις ιδιότητές τους. Χρησιμοποιούνται όχι μόνο στα ανοίγματα των κατασκευών, αλλά και ως στοιχεία σκίασης, εσωτερικού διαχωρισμού, οπτικού ελέγχου και διακόσμησης».
«Το γυαλί προφανώς συνδέει τον εσωτερικό χώρο με τον εξωτερικό.

Όταν το μάτι ταξιδεύει μέσα από έναν τοίχο, βιώνουμε τον χώρο σαν μεγαλύτερο. Η θέα και η συγκεκριμένη σύνδεση με το εξωτερικό περιβάλλον, προσθέτει μεγάλη αξία στα σύγχρονα κτίρια. Μπορούμε να αφιερώσουμε χρόνο εντός, έχοντας άμεση σχέση, αλλά και γνώση των εξωτερικών συνθηκών. Το γυαλί μας συνδέει με την πραγματικότητα και το παρόν. Μας παρέχει τη δυνατότητα να βιώσουμε τις μέρες, τον καιρό και τις εποχές» επισημαίνει η Μαρία Παπαφίγκου, Αρχιτέκτων των ΟΟΑΚ Architects.

Με τη σειρά της η Μυρτώ Κουτσοβούλου, Chief Operations Director του αρχιτεκτονικού γραφείου Potiropoulos+Partners σημειώνει πως «στα σύγχρονα έργα, οι καινοτόμες χρήσεις του γυαλιού περιλαμβάνουν την αξιοποίηση των στατικών ιδιοτήτων του υλικού, δημιουργώντας μία σειρά από αρχιτεκτονικά μορφολογικά στοιχεία, έως και προσόψεις ή κελύφη κτιρίων, εξ ’ολοκλήρου κατασκευασμένα από αυτό. Επιπλέον, οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις στο γυαλί έχουν οδηγήσει την κατασκευή καμπύλων υαλοπινάκων σε διαφορετικά επίπεδα πολυπλοκότητας και απόδοσης τα τελευταία χρόνια. Η χρήση του καμπύλου γυαλιού έχει πλέον καταστεί διαδεδομένη στα έργα και προσφέρει καλύτερη αίσθηση της διαφάνειας, της οπτικής επαφής και της διαμπερότητας στους διάφορους χώρους, καθώς και οργανικές μορφές στη γεωμετρία των κτιρίων».

Εξοικονόμηση ενέργειας: φυσικό φως και θερμότητα
Το γυαλί όπως είδαμε, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα εργαλεία του αρχιτεκτονικού design, εξαιτίας της ευελιξίας του στον σχεδιασμό και των πολλαπλών δυνατοτήτων που προσφέρει. Ωστόσο όμως, με αφορμή την ενεργειακή και κλιματική κρίση, οι συνηθέστερες εφαρμογές του σχετίζονται με την ενεργειακή εξοικονόμηση και τον πράσινο χαρακτήρα των κτιρίων. Τα τελευταία συστήματα υαλοπετασμάτων παρουσιάζουν ολοένα και μεγαλύτερες θερμομονωτικές επιδόσεις, μειώνοντας σε μεγάλο ποσοστό τις ενεργειακές ανάγκες για θέρμανση των εσωτερικών χώρων. Συνδυαστικά με καινοτομίες στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, που συντελούν στη διάχυση του φυσικού φωτός και στη μετάδοση της ηλιακής θερμότητας, επιτυγχάνονται βέλτιστες συνθήκες θερμικής άνεσης.

Με την άποψη αυτή σύμφωνη είναι η Μ. Κουτσοβούλου, η οποία υπογραμμίζει πως «τις τελευταίες δεκαετίες, οι τεχνολογίες γυαλιού για κτιριακά έργα έχουν υποστεί ριζικές αλλαγές και έχουν επεκτείνει τις λειτουργίες και τις εφαρμογές των υαλοπινάκων, με γνώμονα την ενεργειακή εξοικονόμηση. Οι ιδιότητες του γυαλιού έχουν αναβαθμιστεί σημαντικά και παρουσιάζεται συνεχής βελτίωση της απόδοσής του θερμομονωτικά, σε συνδυασμό με μεθόδους ρύθμισης της μετάδοσης του φωτός και της ηλιακής θερμότητας. Κατ’ επέκταση, συμβάλλει καθοριστικά στην θερμική άνεση των χρηστών και στην βέλτιστη απόδοση των ΗΜ συστημάτων, ενισχύοντας τη θέση του ως ένα υλικό κατασκευής για κτίρια χαμηλής ενεργειακής απόδοσης».

Σημαντικά στοιχεία του σχεδιασμού με άμεσο αντίκτυπο στην ενεργειακή εξοικονόμηση αποτελούν ο φυσικός φωτισμός και οι σκιάσεις που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Πιο αναλυτικά η Μ. Παπαφίγκου επεξηγεί ότι «τις περισσότερες φορές θέλουμε το γυαλί να είναι όσο το δυνατόν πιο διάφανο. Το αντανακλαστικό φιλμ επηρεάζει το πόσο φωτεινό αντιλαμβανόμαστε τον εξωτερικό χώρο. Το ζητούμενο είναι να έχουμε όσο γίνεται πιο πραγματική αίσθηση του φυσικού φωτός. Για αυτό συνήθως προτιμούμε να φιλτράρεται το φως με διάφορους μηχανισμούς σκίασης και όχι με πρόσθετο φιλμ προστασίας.

Το ιδανικό είναι η σκίαση να ανταποκρίνεται αυτόματα στις συνθήκες φωτισμού κατά τη διάρκεια της ημέρας. Κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού είναι σημαντικό να διαθέτει κανείς τα σωστά ψηφιακά εργαλεία, έτσι ώστε να μπορεί να υπολογίσει και να απεικονίσει σωστά το φυσικό φως στο σχέδιο. Καθότι πλέον, οι περισσότεροι αρχιτέκτονες αναπτύσσουν τα σχέδιά τους σε μοντέλα BIM και η βιομηχανία θα συνεχίσει να προσαρμόζεται σε αυτό, θα είναι όλο και πιο εύκολο να εφαρμόζονται οι απαραίτητες παράμετροι εξοικονόμησης ενέργειας». Για να γίνει ακόμη πιο αποτελεσματική η δράση των υαλοπετασμάτων, συχνά χρησιμοποιούνται εξειδικευμένα συστήματα σκίασης. Ο Χ. Μπουγαδέλλης αναφέρει πως «οι μεγάλοι κατασκευαστές παρέχουν υαλοπίνακες με μία τεράστια επιλογή διαθέσιμων επιστρώσεων και συστατικών μάζας, ελέγχοντας την ανακλαστικότητα και την απορροφητικότητα τους, και ρυθμίζοντας αναλόγως τον συντελεστή θερμοπερατότητας. Συνήθως, αυτές οι επιλογές συνδυάζονται με ανεξάρτητα από τους υαλοπίνακες συστήματα σκίασης, μεταξύ άλλων περσίδες, ρολά και πρόβολοι».

Βιωσιμότητα: χρησιμοποιώντας υπεύθυνα ένα ανακυκλώσιμο υλικό
Τα νέα κτίρια πρέπει να πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές, ώστε να θεωρούνται φιλικά προς το περιβάλλον και τον ίδιο τον άνθρωπο. Τόσο οι διαδικασίες κατασκευής, όσο και τα υλικά που επιλέγονται θα πρέπει να έχουν μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα. Αυτό όμως μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη χρήση πιστοποιημένων «πράσινων» υλικών. Παράλληλα είναι κρίσιμο να χρησιμοποιούνται ανακυκλώσιμες πρώτες ύλες, που με την κατάλληλη επεξεργασία θα μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν σε επόμενες κατασκευές. Το γυαλί, καθώς ανακυκλώνεται εύκολα και υπάρχει σε σχετική αφθονία στην αγορά, αποτελεί μία από τις πιο βιώσιμες επιλογές.
Σύμφωνα με τη Μ. Παπαφίγκου πρόκειται για ένα θεμελιώδες εργαλείο, προκειμένου οι αρχιτέκτονες να δημιουργήσουν χρηστικά άρτιους, αλλά και πλούσιους σε εμπειρίες χώρους. «Επιπρόσθετα, σήμερα, είναι δυνατή η χρήση του γυαλιού με υπεύθυνο τρόπο από περιβαλλοντολογική άποψη, καθώς έχουν αναπτυχθεί οι τεχνολογίες για την παραγωγή υαλοπινάκων με καλά U-values, αλλά και οι τεχνολογίες σχετικά με την τοποθέτηση τους», υπογραμμίζει.

«Το γυαλί είναι ένα από τα καθοριστικότερα υλικά στον ενεργειακό σχεδιασμό των κτιρίων, καθώς παίζει καθοριστικό ρόλο, εκτός από τον φυσικό φωτισμό και στη θέρμανση χώρων μέσω συστημάτων παθητικού ηλιασμού», υποστηρίζει ο Χ. Μπουγαδέλλης προσθέτοντας πως πρέπει να ελέγχεται η εφαρμογή του στις κτιριακές επιφάνειες, ώστε το καλοκαίρι να μην δημιουργείται υπερθέρμανση στους εσωτερικός χώρους. «Όταν ο έλεγχος γίνεται σωστά υπάρχει σημαντικό ενεργειακό όφελος», τονίζει. «Γυάλινες επιφάνειες σε συνδυασμό με φωτοβολταϊκά στοιχεία αυξάνουν σημαντικά τα ενεργειακά κέρδη των κτιρίων. Είναι ένα υλικό που ανακυκλώνεται ευρέως και η παραγωγή του δεν έχει σημαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα».

Και η Μ. Κουτσοβούλου στέκεται στο ότι το γυαλί ανακυκλώνεται, δηλώνοντας πως είναι ένα αδρανές υλικό, με δυνατότητα ανακύκλωσης σε ένα σύστημα κλειστού κύκλου επ’ αόριστο. «Παρά την ανακυκλωσιμότητά του, η μεγαλύτερη ποσότητα του γυαλιού που προέρχεται από την κατασκευή, στο τέλος του κύκλου ζωής της δεν ανακυκλώνεται σχεδόν ποτέ σε νέα προϊόντα», αναφέρει προσθέτοντας πως η χρήση ανακυκλωμένου γυαλιού για την κατασκευή νέων προϊόντων θα δημιουργούσε σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας και εκπομπών CO2. «Καθώς η βιομηχανία αρχιτεκτονικού γυαλιού έχει τη δυνατότητα να είναι ένα παράδειγμα κυκλικής οικονομίας, θα ήταν σημαντικό να εξελίσσονταν περαιτέρω οι διάφορες δομές και να αναπτυχθούν προγράμματα συλλογής και ανακύκλωσης, με στόχο την βιωσιμότητα και την αλλαγή της τρέχουσας γραμμικής λειτουργίας του κλάδου».

Προς ένα διάφανο μέλλον;
Το γυαλί φαίνεται να έχει αποκτήσει ανερχόμενο ρόλο στον κατασκευαστικό κλάδο και να χαίρει μεγάλης εκτίμησης από σημαντική μερίδα των αρχιτεκτόνων. Οι εκατοντάδες εφαρμογές του στον σχεδιασμό εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, συνδυαστικά με τις σπουδαίες θερμομονωτικές του ιδιότητες και τον βιώσιμο χαρακτήρα του, το καθιστούν αναμφίβολα μία κορυφαία επιλογή. Τι επιφυλάσσει όμως το μέλλον γι’ αυτό το «παλιό και συνάμα σύγχρονο» υλικό; «Ελπίζουμε να δούμε ακόμα λεπτότερα κουφώματα και περαιτέρω μινιμαλιστικούς τρόπους τοποθέτησης γυαλιού, διατηρώντας ωστόσο τις θερμομονωτικές του ιδιότητες. Επίσης ελπίζουμε να δούμε νέους τρόπους κατασκευής κυρτού γυαλιού που θα κάνουν τη χρήση του πιο προσιτή», αναφέρει η Μ. Παπαφίγκου. Προς ώρας το γυαλί περιορίζεται σε μεγαλύτερου βεληνεκούς επαγγελματικά και ιδιωτικά κτίρια, δίνοντας την αίσθηση της πολυτέλειας και της επιβλητικότητας. Ωστόσο, όσο η κλιματική κρίση εντείνεται αναμένουμε να δούμε το γυαλί ως κύριο δομικό υλικό ακόμα και σε συμβατικές κατασκευές.