Η αξία της μελέτης φωτισμού στον ευρύτερο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό Ο προσεγμένος φωτισμός ενός επαγγελματικού κτιρίου, μπορεί να αναδείξει το εξωτερικό του περίβλημα και ταυτόχρονα να προσφέρει έναν ελκυστικό και ευχάριστο χώρο για τους χρήστες του. Η ποικιλομορφία των οικοδομημάτων μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στην μελέτη σχεδιασμού, το οποίο παρακάμπτεται με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και την κατάρτιση των αρχιτεκτόνων.
Η μελέτη φωτισμού είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, ειδικά όταν πρόκειται για μεγάλου βεληνεκούς δημόσια και ιδιωτικά έργα. Ο τρόπος, με τον οποίο θα φωτιστούν κατά τη διάρκεια της νύχτας ορισμένα τμήματα του κτιρίου, μπορεί να αλλάξει πλήρως την αισθητική και το ύφος του, τόσο στην πρόσοψη του οικοδομήματος, όσο και στους εσωτερικούς του χώρους. Εκτός όμως από την εμφάνιση, ένα άρτια φωτισμένο περιβάλλον, συμβάλλει στην βέλτιστη λειτουργικότητα του κτιρίου και στην θετική ψυχολογία των εργαζομένων, με αποτέλεσμα να γίνονται πιο αποδοτικοί σε έναν ευχάριστο για εκείνους εργασιακό τόπο. Με βάση τα παραπάνω αντιλαμβανόμαστε, ότι η μελέτη φωτός, δεν αποτελεί μία αμελητέα συνιστώσα, αλλά ένας παράγοντας, που συντελεί στον ιδιαίτερο χαρακτήρα και στην μοναδικότητα του κάθε κτιρίου.
Ανάδειξη εσωτερικών και εξωτερικών χώρων
Κάθε επαγγελματικό κτίριο αντικατοπτρίζει μία συγκεκριμένη φιλοσοφία και θέτει προδιαγραφές ανάλογες των αναγκών του. Η εξασφάλιση ενός ελκυστικού χώρου για τους ενοίκους και τους εξωτερικούς παρατηρητές, που συνάμα θα ανταποκρίνεται στον λειτουργικό σκοπό του, είναι ο κυριότερος στόχος κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός έργου. Το ερώτημα, το οποίο δημιουργείται είναι: πώς μία άρτια μελέτη φωτισμού, μπορεί να επηρεάσει και να αναδείξει ένα επαγγελματικό κτίριο;
Απάντηση σε αυτό το ερώτημα δίνει ο Γιάννης Τσερβαρτσίδης, Lighting Designer MA-Electrical Engineer, της F93 Ioannidis architectural lighting: «Μια άρτια μελέτη φωτισμού, πέραν της καλαίσθητης φωτορεαλιστικής απεικόνισης του αποτελέσματος, τεκμηριώνεται υπολογιστικα, σύμφωνα με τα νέα πρότυπα φωτισμού (EN, WELL Standard) για κατάλληλο ποσοτικό και ποιοτικό φωτισμό με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, προωθώντας την ευεξία, τη συναισθηματική επίδραση και τη ψυχική υγεία των ανθρώπων (Integrative lighting), λαμβάνοντας υπόψιν τις ενεργειακές απαιτήσεις πιστοποίησης του κτιρίου (LEED, K.Εν.Α.Κ)».
Με τη σειρά του, ο Γιώργος Αναγνωστάκης, Managing director, head lighting designer της IFI architectural lighting works, δηλώνει: «Οι επαγγελματικοί χώροι έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια σε εργαλεία, που πέρα από το να φιλοξενούν την λειτουργία μίας εταιρίας, αντικατοπτρίζουν την φιλοσοφία της αναφορικά με τον κοινωνικο, αλλά και εργασιακό χαρακτήρα της. Ο φωτισμός έρχεται να λειτουργήσει σαν καταλύτης, αντικατοπτρίζοντας τα παραπάνω και ενεργοποιώντας τον αρχιτεκτονικό χώρο, μετασχηματίζοντας τον ανάλογα με τις ανάγκες των εργαζόμενων, ειδικά στα open space γραφεία, όπου δεν υπάρχουν σταθερές θέσεις εργασίας και η ροή στον χώρο έχει πρωτεύοντα ρόλο. Σαν αποτέλεσμα, ο χώρος ξεπερνά τον καθαρά φανξιοναλιστικό του χαρακτήρα και γίνεται το υπόβαθρο, που θα πυροδοτήσει την δημιουργικότητα των εργαζομένων».
Το ρόλο που διαδραματίζει η αρχιτεκτονική μελέτη στην ταυτότητα ενός κτιρίου, υπογραμμίζει ο Νίκος Βασιλείου, Μηχανολόγος Μηχανικός από την εταιρεία BRIGHT ΕΙΔΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ Α.Ε.: «Μια άρτια μελέτη φωτισμού συμβάλλει στην ανάδειξη ενός κτιρίου, όταν διέπεται από μια κεντρική ιδέα, που θα αποτελέσει οδηγό και κοινό λεξιλόγιο για όλους του εμπλεκόμενους του έργου, έτσι ώστε να αποδοθεί η επιθυμητή τελική εικόνα, διακριτική ή εντυπωσιακή, ανάλογα το ζητούμενο κάθε φορά. Η δημιουργία ταυτότητας και αναγνωρισιμότητας του κτιρίου, η χρήση των τεχνικών φωτισμού, των κανόνων αισθητικής και της τελευταίας τεχνολογίας, που οι ειδικοί γνωρίζουν, είναι μερικοί από τους τρόπους που συμβάλλουν στην ανάδειξη ενός επαγγελματικού κτιρίου».
Στη συνέχεια ο Γιώργος Καράμπελας, Lighting Designer – Engineer, Systems Integrator της Pinax, κάνει λόγο για κάποια τεχνικά θέματα αναφορικά με τον φωτισμό. Πιο συγκεκριμένα:
«Όλα τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά στοιχεία, όλες οι καλωδιώσεις και τα φωτιστικά συστήματα, πρέπει να είναι αόρατα κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε να μην επιδρούν αρνητικά στις όψεις του κτιρίου. Οι φωτεινές πηγές επίσης, δεν πρέπει να είναι ορατές κατά τη διάρκεια της νύχτας. Τα φωτιστικά σενάρια και οι σκηνές, πρέπει να είναι εναρμονισμένα με τη χρήση του κτιρίου και αυτοματοποιημένα, ώστε να μην απαιτείται ανθρώπινη παρέμβαση. Τέλος, το σύστημα φωτισμού, πρέπει να είναι δομημένο για να προσαρμόζεται σε κάθε αλλαγή χρήσης του κτιρίου».
Τάσεις στον σχεδιασμό
Για την επίτευξη του επιθυμητού αρχιτεκτονικού αποτελέσματος, εφαρμόζονται διάφορες τεχνικές στην μελέτη φωτισμού, ώστε να αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες πτυχές της κάθε κατασκευής. Βέβαια, υπάρχουν κάποιες σχεδιαστικές τάσεις, που φαίνεται να πρωταγωνιστούν και να επιλέγονται κατά κόρον στα μεγάλα έργα. Αρκετά συνηθισμένος, είναι ο συνδυασμός πρακτικών και μεθόδων, που καλούνται να εφαρμόσουν οι μηχανικοί, προκειμένου να ξεπεραστούν δυσχέρειες, σχετικές με τον ποικιλόμορφο τύπο των κτιρίων.
Επί του θέματος, μιλά ο Ν. Βασιλείου: «Μια κυρίαρχη και διαχρονική τάση στη μελέτη φωτισμού, είναι η ενσωμάτωση του τεχνητού φωτός στην αρχιτεκτονική του χώρου, με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να γίνεται αντιληπτό ως στοιχείο, που εξελίχθηκε παράλληλα με τη διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Σαν συνέπεια, ακολουθεί η ανάγκη για εξατομικευμένες λύσεις φωτισμού, που ανταποκρίνονται στη μοναδικότητα κάθε κτιρίου, αλλά και κάθε αποδέκτη του. Τέλος, είναι πολύ επίκαιρη η τάση για τη δημιουργία σκηνικών φωτισμού, τα οποία προκύπτουν από το συνδυασμό της αυξομείωσης έντασης και επιλογής συγκεκριμένων ομάδων φωτιστικών».
Ακολούθως, ο Γ. Τσερβαρτσίδης τονίζει: «Ο αρχιτεκτονικός φωτισμός ενός κτιρίου, κυρίως βασίζεται εργονομικά στις χρήσεις του, καθώς και στην ανάδειξη της επαγγελματικής ταυτότητας της εταιρείας, που θα στεγάσει. Λαμβάνοντας πάντα υπόψιν τη γνώμη, τις ιδέες και το επιθυμητό αποτέλεσμα, που θα ήθελε ο αρχιτέκτονας μηχανικός, επιλέγεται το ύφος της σχεδίασης του φωτισμού. Σχεδιαστικά η χρησιμοποίηση έμμεσου φωτισμού, πλέον χρησιμοποιείται ως συνήθης πρακτική σχεδιασμού, λόγω του ότι η χρήση κρυφών φωτισμών σε οριζόντια και κάθετα δομικά στοιχεία, γίνεται εργαλείο ανάδειξης ή απόκρυψης δομικών και αρχιτεκτονικών στοιχείων του χώρου. Επίσης η παροχή φωτισμού στα κάθετα στοιχεία του περιβάλλοντος (π.χ. τοίχοι, χωρίσματα γραφείων) έχει μεγάλη σημασία, καθώς κρίνεται αναγκαία για την αντιληπτή λαμπρότητα του».
Από την άλλη πλευρά, ο Γ. Καράμπελας υποστηρίζει, ότι δεν είναι εφικτό να εφαρμόζονται συγκεκριμένες τάσεις σε κάθε είδος κτιρίου, διότι το καθένα έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Πιο αναλυτικά: «Κάθε κτίριο είναι μοναδικό, όπως και κάθε χώρος που το απαρτίζει. Σκοπός και στόχος μας είναι να αναδείξουμε τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του κελύφους του κτιρίου, των εξωτερικών και εσωτερικών χώρων του, ώστε ο φωτισμός να επιδρά θετικά στη ψυχολογία του παρατηρητή και του ενοίκου. Οι προκλήσεις είναι πολλές, όταν μελετάμε διαφορετικούς τύπους κτιρίων, όπως νεοκλασικά, minimal κτλ. Είναι λοιπόν σαφές, πως οι τάσεις – μόδες δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα έργα, αλλά ενδεχομένως σε κάποια από τα επιμέρους στοιχεία τους».
Προσκλήσεις στην μελέτη φωτισμού των κτιρίων
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι μελέτες φωτισμού πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τον λειτουργικό σκοπό του κτιρίου και φυσικά τις ανάγκες των χρηστών τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκύπτουν εκατοντάδες παράγοντες, οι οποίοι θα προβληματίσουν τον αρχιτέκτονα και θα δυσκολέψουν σε μεγάλο βαθμό το έργο του. Ο φωτισμός θα πρέπει να εναρμονίζεται με το σύνολο της κατασκευής και να τονίζει τα καλαίσθητα στοιχεία της, καλύπτοντας παράλληλα τις εκάστοτε επιθυμίες του πελάτη. Συνεπώς, το να βρεθεί η λεπτή ισορροπία ανάμεσα σε τόσα αντικρουόμενα δεδομένα, σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί εύκολη υπόθεση.
Σχετικά με τις προκλήσεις, που μπορεί να παρουσιαστούν κατά την μελέτη φωτισμού, σχολιάζει ο Γ. Αναγνωστάκης: «Η σημαντικότερη ίσως πρόκληση, εάν πρέπει να ξεχωρίσω μία, είναι η πολυμορφία των χρηστών στους επαγγελματικούς χώρους. Η βασική συνιστώσα σε μία μελέτη φωτισμού, είναι ο άνθρωπος. Σε έναν επαγγελματικού χώρο, καλούμαστε να δημιουργήσουμε ένα φωτιστικό περιβάλλον, που να καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες φωτισμού, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να είναι ελκυστικός, σε έναν μεγάλο αριθμό χρηστών, που έχουν διαφορετικές προσλαμβάνουσες σε σχέση με τον φωτισμό. Συνεπώς, καλούμαστε να δώσουμε λύσεις, που είναι δυναμικές και έχουν δυνατότητα προσαρμογής και εξατομίκευσης».
Τεχνολογία και επαγγελματικός φωτισμός
Οι νέες τεχνολογίες συνηθίζεται να δίνουν λύσεις σε προβλήματα, που απασχολούν κάθε κλάδο και φυσικά, η αρχιτεκτονική δεν αποτελεί εξαίρεση. Τα τελευταία χρόνια έχουν υπάρξει σημαντικές εξελίξεις στην τεχνολογία φωτισμού, με τις οποίες μπορούν να ξεπεραστούν οι περισσότερες δυσκολίες, που προκύπτουν κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των κτιρίων. Επιπλέον με τη χρήση «έξυπνων» συσκευών, γίνεται ένα βήμα παραπέρα στο τομέα του smart building. Είναι πλέον εφικτός ο αυτοματοποιημένος φωτισμός, που θα υπολογίζει τις συνθήκες σκότους του δωματίου, με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση. Φυσικά ο ιδιοκτήτης, θα μπορεί να κάνει απομακρυσμένη χρήση των συστημάτων και θα μπορεί να διαμορφώσει πλήρως το περιβάλλον του, ώστε να ανταποκρίνεται στις ατομικές του ανάγκες και προτιμήσεις, περιορίζοντας ταυτόχρονα την δαπάνη ενέργειας.
Η σημασία του «έξυπνου φωτισμού» και της εξατομίκευσης, διαφαίνεται μέσα από τα λεγόμενα του Γ. Αναγνωστάκη: «Οι δύο βασικοί πυλώνες, που οδηγούν τις εξελίξεις, είναι το διαδίκτυο των πραγμάτων (internet of things), αλλά και ο ανθρωποκεντρικός φωτισμός (human centric lighting). Η πρώτη τεχνολογία, επιτρέπει τη διασύνδεση των φωτιστικών σωμάτων με άλλα ψηφιακά συστήματα, με αποτέλεσμα την εξατομίκευση του φωτισμού στον χρήστη σε πραγματικό χρόνο, αλλά και την βελτιστοποίηση της ενεργειακής απόδοσης. Στην περίπτωση του human centric lighting, η ένταση και η θερμοκρασία χρώματος (kelvin) του φωτισμού, διαφοροποιούνται στην διάρκεια της ημέρας ή ανάλογα με την φύση της εργασίας, υποστηρίζοντας τον κιρκάδιο ρυθμό και ως αποτέλεσμα έχει την οπτική άνεση, την ευεξία και την αύξηση της παραγωγικότητας».
Έπειτα, την άποψη του παραθέτει ο Γ. Καράμπελας: «Η τεχνητή νοημοσύνη (AI), το internet των πραγμάτων (ΙοΤ), τα Art-Net, τα DMX πρωτόκολλα και τα συστήματα φωτισμού, όπως είναι το ΚΝΧ, συμβάλουν στον να έχουμε δυναμικό φωτιστικό αποτέλεσμα, με πολύπλοκα φωτιστικά σενάρια και λεπτομερείς φωτιστικές σκηνές, πλήρως αυτοματοποιημένα και ταυτόχρονα με πολύ εύκολο και απλό απομακρυσμένο χειρισμό. Επιπλέον, ο μεγαλύτερος βαθμός απόδοσης των LEDs σε σχέση με τεχνικές, όπως το Constant Lighting Control και εξελιγμένους ανιχνευτές παρουσίας, συμβάλλουν στη μέγιστη εξοικονόμηση ενέργειας, που αφορά τον φωτισμό».
«Η ήδη γνωστή σε όλους τεχνολογία LED, βελτιώνεται προκειμένου να επιτύχει στόχους, που θα συνδυάζουν μεγαλύτερες αποδόσεις, χρόνο ζωής και καλύτερη ποιότητα φωτός. Συγκεκριμένα, η τάση στη βιομηχανία LED, επικεντρώνεται στη βελτίωση των θερμών τους τόνων, μέσα από τον κατάλληλο συνδυασμό χρωματικής απόδοσης και θερμοκρασίας χρώματος» αναφέρει ο Ν. Βασιλείου και συμπληρώνει «Τέλος τα έξυπνα συστήματα, στα οποία μπορεί να ενταχθεί και μια εγκατάσταση φωτισμού, προσφέρουν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, τα οποία μέσω της αξιολόγησής τους, μπορούν να προσφέρουν βελτιώσεις στην απόδοση και εξοικονόμηση ενέργειας».
Παρόμοια γνώμη φαίνεται να έχει και ο Γ. Τσερβαρτσίδης, ο οποίος υπογραμμίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο της LED τεχνολογίας στις μελέτες φωτισμού: «Τα τελευταία χρόνια η εξέλιξη της τεχνολογίας LED, μας παρέχει πολλές επιλογές στα φωτιστικά σώματα σε πολλούς τομείς. Αρχικά συμβάλλει στην κατανομή ροής εξόδου στις δέσμες φωτός (στενές, ελλειπτικές, ασύμμετρες και δυσυμμετρικές) και στην θερμοκρασία του χρώματος Tcp (Tunable White – RGBW Amber – 2200-6500K – Dim to Warm). Επιπρόσθετα, συντελεί στον δείκτη θάμβωσης UGR (κλίμακα από 13 έως 28) και στα συστήματα διαχείρισης φωτισμού, που αφορούν την αυξομείωση φωτισμού, την επιλογή σεναρίων, τον δυναμικό φωτισμό και τη μεταγωγή σε φωτισμό ασφαλείας».