Πανδημία, τεχνολογία, co-working φαίνεται να προκαλούν τους αρχιτέκτονες να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν τους γραφειακούς χώρους. Πώς όμως;
Τα γραφεία είναι οι χώροι όπου οι άνθρωποι περνούν το σημαντικότερο τμήμα της ημέρας τους. Έτσι, έχουν ιδιαίτερη σημασία τόσο λόγω του ότι είναι εργασιακοί χώροι όσο και επειδή είναι χώροι κοινωνικοποίησης – οι εργαζόμενοι έρχονται σε επικοινωνία μεταξύ τους, με πελάτες και εξωτερικούς συνεργάτες.
Η διαμόρφωση των γραφείων αλλάζει καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, ενώ και οι υγειονομικές (και όχι μόνο) συνθήκες του τελευταίου ενάμιση χρόνου δεν έχουν καμία σχέση με αυτές που γνωρίζαμε μέχρι τότε. Το πώς είναι κάτι που προσπαθούμε να εξετάσουμε σε αυτό το άρθρο.
Πανδημία, τεχνολογία και σχεδιασμός γραφείων
Είναι αναμφισβήτητο γεγονός πως η πανδημία έφερε αλλαγές στο εργασιακό μοντέλο και στους εργασιακούς χώρους, άλλες παροδικές και άλλες μόνιμες, ενώ οι τεχνολογικές εξελίξεις έπαιξαν και αυτές ρόλο.
Ο Φίλιππος Ζακόπουλος, Managing Partner του Found.ation, το οποίο ξεκίνησε ως ένας από τους πρώτους συνεργατικούς χώρους στην Αθήνα και πλέον λειτουργεί ως ολοκληρωμένος επιχειρηματικός σύμβουλος και εκπαιδευτικός κόμβος καινοτομίας, βλέπει πως τα γραφεία καταφεύγουν σε λύσεις που έχουν στοιχεία του co-working. «Η πανδημία έφερε τεράστιες αλλαγές σε κάθε κλάδο, οι οποίες επηρεάζουν με πολλούς τρόπους το μέλλον της ίδιας της φύσης της εργασίας. Πολλές επιχειρήσεις αντιμετώπισαν το πρόβλημα της ανεπάρκειας κατάλληλων αποστάσεων ανάμεσα στους σταθμούς εργασίας, με αποτέλεσμα να καταφύγουν σε μοντέλα εκ περιτροπής εργασίας ή πλήρους τηλεργασίας. Το δεύτερο ήταν πιο σπάνιο, καθώς απαιτεί ριζικές αλλαγές σε οργανωτικά και τεχνικά κομμάτια αλλά και στην κουλτούρα, και ακόμη και όπου έχει εφαρμοστεί δεν είναι βέβαιο πως γίνεται σωστά. Με τη σταδιακή επιστροφή σε μια -νέα- κανονικότητα, οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές: οι εργαζόμενοι θέλουν να κρατήσουν μέρος της ευελιξίας που είχαν διαμορφώνοντας τον χώρο εργασίας τους όπως τους εξυπηρετούσε, ενώ οι επιχειρήσεις πρέπει να διασφαλίσουν ότι θα πληρούν τις προδιαγραφές ασφαλείας. Κι έτσι, οι υπάρχουσες δομές δεν επαρκούν για να στεγάσουν σωστά όλους τους εργαζόμενους, ενώ από την άλλη είναι δύσκολο να επεκταθούν οι φυσικοί χώροι. Φτάνουμε, λοιπόν, σε λύσεις που δανείζονται πολλά στοιχεία από το co-working», υπογραμμίζει.
Ο Αλέξανδρος Πασχαλούδης, Senior Architect και Design Leader των A&M Architects, θεωρεί ότι τα γραφεία του μέλλοντος θα είναι άνετοι χώροι όπου οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αυτοσυγκεντρώνονται, να δημιουργούν και να συνεργάζονται. Όπως δηλώνει χαρακτηριστικά, «Η εξέλιξη των γραφειακών χώρων υπήρξε για εμάς κύριο θέμα συζήτησης και μελέτης των τελευταίων ετών. Η πανδημία επιτάχυνε αυτές τις συζητήσεις, για την ευελιξία και την εξισορρόπηση του χρόνου μεταξύ της τηλεργασίας και της συνεργασίας στον φυσικό χώρο του γραφείου. Στην συνθήκη που όλοι βιώνουμε, διακρίνουμε με ενθουσιασμό την ευκαιρία οι Αρχιτέκτονες & Interior Designers να ανταποκριθούμε και να σχεδιάσουμε ένα καλύτερο εργασιακό περιβάλλον, όπου οι χρήστες θα επιθυμούν να επιστρέψουν σε αυτό και να νιώσουν ασφάλεια και οικειότητα. Η τηλεργασία εξάλλου, έχει πλέον καθιερωθεί και αποδίδει αξιόπιστα σε τεχνικό επίπεδο, κάτι για το οποίο δύσκολα θα φανταζόμασταν ένα με δύο χρόνια πριν. Οι μελλοντικοί χώροι γραφείων δεν θα είναι πλέον ένας χώρος στον οποίο θα εργάζεσαι, αλλά σχεδιασμένος ώστε να προσφέρει άνετους χώρους για αυτοσυγκέντρωση, δημιουργία και συνεργασία».
Η Μαρία Δέδα, Head Architect και Founder του γραφείου Deda and Architects, στέκεται στη λύση των open space γραφειακών χώρων, ενώ προκρίνει και την εργασία σε υπαίθριους χώρους. «Πλέον στον σχεδιασμό γραφείων, πέρα από τις παραμέτρους που λαμβάνονταν για τη δημιουργία ιδανικών εργασιακών συνθηκών, θα κρίνεται απαραίτητη η μελέτη ενός «σεναρίου επιδημίας», ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί σε συνθήκες όπως αυτές της επιδημίας του Covid-19. Η λύση του open space σε γραφειακούς χώρους, αποτελούσε μέχρι σήμερα μια από τις βασικότερες επιλύσεις σε επίπεδο κάτοψης, δημιουργώντας χώρους κοινούς και ελεύθερους πλέον λόγω των περιορισμών και κανονισμών. Κρίνεται αναγκαίος ο επαναπροσδιορισμός αυτής της σύγχρονης λύσης για την επίτευξη τόσο της ασφάλειας των εργαζομένων όσο και τη διατήρηση του co-working και της αλληλεπίδρασης μεταξύ των εργαζομένων. Επιπλέον ενδιαφέρον θα είχε μια νέα συνθήκη εργασίας σε υπαίθριους χώρους για να λαμβάνουν χώρα εξωτερικές συναντήσεις των συνεργατών», επισημαίνει.
Για τον Μάνο Γωγούλη, Founding Partner του γραφείου MUTINY architecture & design, η πανδημία «αμφισβητεί» την υπάρχουσα δομή και οργάνωση των γραφειακών χώρων, ενώ βλέπει την ανάπτυξη του ψηφιακού co-working και της εργασίας σε υπαίθριους χώρους. «Η συζήτηση που έχει ξεκινήσει σχετικά πρόσφατα για το κατά πόσο οι αλλαγές που μας επιβλήθηκαν στον τρόπο ζωής και εργασίας μας θα παραμείνουν και, αν ναι, σε τι ποσοστό και με ποιον τρόπο, δημιουργεί και προσφέρει στους αρχιτέκτονες τα συστατικά μιας νέας σχεδιαστικής βάσης που θα αφορά τον κτιστό χώρο γύρω μας. Είτε έχει να κάνει με χώρο κατοίκησης, είτε ψυχαγωγίας, είτε εργασίας κοκ. Τα τελευταία χρόνια αν παρατηρήσουμε τις μεγάλες πολυεθνικές θα δούμε ότι είχαν στραφεί σε μεγάλα συγκροτήματα κτιρίων και κτίρια-πολυχώρους με ατομικούς χώρους εργασίας, χώρους ομαδικής εργασίας, συνεργασίας, χώρους χαλάρωσης, χώρους παιχνιδιού, υπαίθριους χώρους, εστιατόρια, καφέ κλπ., αναδεικνύοντας τα κτίρια και τους χώρους που τα περιβάλλουν σε πυρήνα οικονομικής και επαγγελματικής δράσης στον οποίο κινούνται συνδιαλέγονται και δρουν άνθρωποι μαζικά για πολλές και διαφορετικές ώρες την ημέρα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Όπως είναι εύκολα κατανοητό, μετά τους τελευταίους μήνες, όλο το παραπάνω οικοδόμημα τίθεται σαφώς εν αμφιβόλω και ξεκινάμε πάλι από την αρχή. Οι αρχιτέκτονες θέτουμε νέα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν και μας θέτουν νέα δεδομένα που πρέπει να αποκωδικοποιήσουμε. Αριθμός εργαζομένων, τρόπος εργασίας, διάρθρωση τμημάτων και προσωπικού, νέα ιεραρχία, νέο οργανόγραμμα αλλά και νέα υλικά θωράκισης εργασιακών χώρων, διαφορετικές συνθήκες αερισμού και φωτισμού, νέες τεχνολογίες κλπ.
Ο νέος σχεδιασμός κατά πάσα πιθανότητα θα κινηθεί σε 3+1 βασικούς άξονες:
- τον πληθυσμό
- την αλληλεπίδραση του πληθυσμού με τον χώρο και τις εγκαταστάσεις γενικότερα
- την θωράκιση και προστασία κτιρίων και χώρων έναντι της Covid-19, ή πιθανών μελλοντικών αντίστοιχων θεμάτων.
- 3+1. τη λειτουργικότητα, την αισθητική και το design. Αναπόσπαστα κομμάτια της αρχιτεκτονικής σύνθεσης και δημιουργίας ανεξαρτήτως εποχής, συνθηκών και λοιπών παραγόντων.
Όλα τα παραπάνω, σε ένα καθόλου μακρινό μέλλον, θα οδηγήσουν τις εταιρείες σε μικρότερα ευέλικτα σχήματα εργασιακών χώρων και εγκαταστάσεων που θα αποφεύγεται ο συγχρωτισμός, θα ενθαρρύνεται η εξ` αποστάσεως εργασία και το ψηφιακό co-working, θα δημιουργηθούν συνθήκες εργασίας σε υπαίθριους χώρους», τονίζει.
Co-working: Μια νέα τάση αναδύεται
Ο σχεδιασμός co-working χώρων ήδη έχει κάνει την εμφάνισή της στο εξωτερικό, ενώ και στην Ελλάδα αρχίζει να γίνεται λόγος για αυτή την τάση. Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα τάση η οποία δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο συνεργασίας και ανταλλαγής πρακτικής γνώσης μεταξύ διαφορετικών επαγγελματικών, ακόμα και κοινωνικών ομάδων.
Ο Φίλιππος Ζακόπουλος (Found.ation) πιστεύει πως για πολλές επιχειρήσεις η μίσθωση co-working χώρων είναι η ιδανική λύση. «Για τις επιχειρήσεις που υιοθετούν το υβριδικό μοντέλο εργασίας, επιτρέποντας επιλεκτική εργασία εξ αποστάσεως, οι γραφειακοί χώροι μετατρέπονται σε co-working spaces, όπου ο κάθε εργαζόμενος κάνει κράτηση του σταθμού εργασίας του για συγκεκριμένες ημέρες/ώρες και τον μοιράζεται με άλλους, ακολουθώντας το μοντέλο του hot desking. Επιπλέον, μεγάλο μέρος των συναντήσεων θα εξακολουθήσουν να γίνονται μέσω τηλεδιασκέψεων, οπότε πλέον είναι απαραίτητοι και οι χώροι που να το επιτρέπουν. Και καθώς οι περισσότερες επιχειρήσεις δεν διαθέτουν ή δεν μπορούν να διαμορφώσουν με τέτοιο τρόπο τους υπάρχοντες χώρους τους, η μίσθωση σε co-working spaces είναι σε πολλές περιπτώσεις ιδανική λύση, καθώς παρέχουν οργανωμένα γραφεία, γρήγορη σύνδεση Internet και τη ζητούμενη ευελιξία», τονίζει.
Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Πασχαλούδη (A&M Architects), βλέπει πως το co-working θα οδηγήσει -μεταξύ άλλων- τα γραφεία να προσφέρουν ευέλικτα σημεία εργασίας, συνεργασίας και συνεύρεσης σε έναν χώρο. «Το ανθρωποκεντρικό κριτήριο του Αρχιτέκτονα και Interior Designer ήταν πάντα να αφουγκραζόμαστε τις επιθυμίες του χρήστη, αλλά και να ακολουθούμε τις απαιτήσεις και τα “trends” των καιρών. Για τους γραφειακούς χώρους ειδικότερα, πιστεύουμε πως θέτοντας το κατάλληλο “work culture” στο εργασιακό περιβάλλον, θα ωφελήσει όλες τις πλευρές, όχι μόνο στην παραγωγικότητα αλλά και στο “wellbeing” του εργαζόμενου, όπου θα έχει τις επιλογές χρήσης διαφορετικών χώρων ανάλογα με την φύση εργασίας- συνεργασίας. Η ισορροπία της διαβάθμισης ιδιωτικότητας με χώρους αυτοσυγκέντρωσης και συνεργασίας θα συνυπολογίζεται με τις νέες παραμέτρους τήρησης αποστάσεων και αποφυγής πυκνής χωροδιάταξης. Οι μελλοντικοί γραφειακοί χώροι θα προσφέρουν ευέλικτα σημεία εργασίας , συνεργασίας και συνεύρεσης σε ενιαίο χώρο, με τον συνδυασμό των κατάλληλων υλικών, επίπλων καθώς και της τεχνολογίας, ενώ το καθιερωμένο “workstation” και “meeting room” θα καταλαμβάνει μικρότερο ποσοστό από όσο μέχρι πρόσφατα χρησιμοποιούσαμε», καταλήγει.
Η Μαρία Δέδα (Deda and Architects) πιστεύει πως πρόκληση είναι η εύρεση λύσεων που διατηρούν το co-working, εξασφαλίζοντας την υγεία των εργαζομένων. «Η χρονιά που μας πέρασε είχε πολλές δυσκολίες τόσο στον επαγγελματικό τομέα, όσο και στον κοινωνικό. Οι δια ζώσης συναντήσεις αντικαταστάθηκαν από συνεχή διαδικτυακά meeting και κλήσεις, δημιουργώντας μια νέα συνθήκη αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων και ανταλλαγής ιδεών. Η νέα αυτή πραγματικότητα παρουσίασε νέες δυνατότητες και επαναπροσδιόρισε την έννοια του co-working και της συνεργασίας μεταξύ των εργαζομένων. Παρόλα αυτά, η κοινωνική αλληλεπίδραση και οι δια ζώσης συναντήσεις συνεχίζουν να αποτελούν βασικό αντικείμενο για τη σωστή λειτουργία ενός γραφείου. Ο αρχιτέκτονας καλείται να διερευνήσει νέες λύσεις οι οποίες έχουν ως απώτερο σκοπό τόσο τη διατήρηση του co-working με κύριο μέλημα την ασφάλεια των εργαζομένων».
Αντιμικροβιακή προστασία και εστίαση σε νέα υλικά
Μία από τις πολλές αλλαγές που έχει επιφέρει η πανδημία στις ζωές μας, είναι ότι οι εσωτερικοί χώροι, τα κτίρια εν γένει, οφείλουν να θωρακίζουν -περισσότερο από ποτέ- τους χρήστες έναντι των μικροβίων. Αυτό ισχύει για χώρους κάθε χρήσης, αλλά ακόμα περισσότερο για τα γραφεία όπου καλείται να συνυπάρξει ένας -μικρότερος ή μεγαλύτερος- αριθμός ανθρώπων, σε σχέση πχ με τις κατοικίες.
Για τον Αλέξανδρο Πασχαλούδη (A&M Architects), η αντιμικροβιακή θωράκιση μπορεί να αλληλοσυμπληρώσει τον σχεδιασμό βιώσιμων κτιρίων, ενώ θα ήθελε να δει τη βιομηχανία υλικών και επίπλων να εστιάζει σε φυσικά υλικά όπως το “linoleum”. Πιο αναλυτικά, και με δικά του λόγια, «Tα σημεία των καιρών καθόριζαν πάντα την πηγαία αντίδραση και προσαρμογή του Αρχιτέκτονα και Interior Designer στις νέες παραμέτρους. Η θωράκιση των κτιρίων – χώρων έναντι των μικροβίων μπορεί να συμβαδίσει με την κλιματική αλλαγή και να αλληλοσυμπληρώσει την ανάγκη σχεδιασμού βιώσιμων κτιρίων με σεβασμό στο περιβάλλον, με την ανάγκη παροχής φρέσκου και καθαρού αέρα στο εσωτερικό τους. Ο φυσικός εξαερισμός και ηλιασμός του κτιρίου και των εσωτερικών χώρων, ή ο τεχνητός μέσω εξοπλισμού ελάχιστου δυνατού περιβαλλοντικού αποτυπώματος, είναι ακόμα πιο αναγκαίος και επίκαιρος στην εποχή μας. Η βιομηχανία που σχετίζεται με τα υλικά και τα έπιπλα, έχει μόλις αρχίσει να προσαρμόζεται και να ερευνά τρόπους αντιμικροβιακής προστασίας. Ακολουθούμε τις προτάσεις σημαντικών οργανισμών στον χώρο σχεδιασμού γραφειακών χώρων, οι οποίοι έχουν εισαγάγει στο εύρος υλικών τους νέα υφάσματα, μοκέτες, δάπεδα και σκληρές επιφάνειες με “hygienic & antistatic” ιδιότητες και τη δυνατότητα συχνών καθαρισμών για προστασία. Προσωπικά, θα ήθελα η βιομηχανία να εστιάσει περισσότερο στην χρήση, εκμετάλλευση και εξέλιξη φυσικών υλικών όπως το “linoleum”, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στα δάπεδα όσο και στα έπιπλα, ακολουθώντας συγχρόνως την ευθύνη όλων μας για βιώσιμο περιβαλλοντικό σχεδιασμό».
Για τη Μαρία Δέδα (Deda and Architects), σημαντικά στοιχεία είναι ο εξαερισμός των χώρων εργασίας, η μείωση των εργαζομένων και η τοποθέτηση διαχωριστικών, ενώ, από άποψης υλικών, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επιστρώσεις με ιόντα αργύρου. Σύμφωνα με την ίδια, «Ο συνεχής και σωστός εξαερισμός του χώρου εργασίας αποτελεί βασικό παράγοντα για τη διασφάλιση χώρων με λιγότερα μικρόβια και καλύτερη ατμόσφαιρα. Οι συνεχείς προσπάθειες και δοκιμές για την επιστροφή στην κανονικότητα της εργασίας έχουν δείξει ότι ο συχνός αερισμός του χώρου σε συνεργασία με την ατομική προσπάθεια των εργαζομένων μπορούν να δημιουργήσουν ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας. Αναπόφευκτη είναι η μείωση του αριθμού των εργαζομένων σε έναν χώρο για τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια καθώς και η χρήση διαχωριστικών για μεγαλύτερη ασφάλεια. Επιπλέον απαραίτητες κρίνονται οι ειδικές μελέτες των μηχανολογικών εγκαταστάσεων καθώς και η χρήση ειδικών φίλτρων για τη δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος εργασίας. Η νέα τεχνολογία επιστρώσεων με την ειδική ενσωμάτωση κατάλληλων αντιμικροβιακών δομών βασισμένων σε ιόντα αργύρου αποτελεί μια νέα έξυπνη τεχνολογία που αναπτύχθηκε τον τελευταίο καιρό. Επιφάνειες με επίστρωση ιόντων αργύρου καθώς και βαφές της τεχνολογίας VAIROTM, προσφέρουν στον χρήστη επιφάνειες με αντιμικροβιακές ιδιότητες κι αποτελούν την έναρξη ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και τρόπων για την παρεμπόδιση ανάπτυξης ιών και βακτηριδίων σε καθημερινές επιφάνειες».
Τέλος, ο Μάνος Γωγούλης (MUTINY architecture & design) προκρίνει -μεταξύ άλλων, ως προς τα υλικά- τη χρήση του χαλκού με την αντιμικροβιακή του δράση, καθώς και δάπεδα και επιφάνειες εργασίας από μη απορροφητικά υλικά. «Θα γίνει ευρεία χρήση υλικών όπως ο χαλκός που μέχρι τώρα αποτελούσαν πολυτέλεια κυρίως λόγω του κόστους τους έναντι άλλων υλικών, προσφέροντας πέρα από αντιμικροβιακή δράση και νέα αισθητική. Θα προκριθούν ψηλοτάβανοι χώροι με μεγάλα ανοίγματα, με δάπεδα και επιφάνειες εργασίας από μη απορροφητικά υλικά, χωρίς πολλά διακοσμητικά αντικείμενα, θα κυριαρχήσουν οι ψηφιακές εφαρμογές επικοινωνίας και οι αντίστοιχες συσκευές που θα τις υποστηρίζουν, και θα είναι βασικό ζητούμενο η άμεση χωρική σχέση του εργασιακού χώρου με επισκέψιμα προστατευμένα υπαίθρια τμήματα. Ένας νέος ιδιότυπος μινιμαλισμός βρίσκεται προ των πυλών», προβλέπει.