Σάββατο 09 Απριλίου. Πρωί. Έξω από το ακίνητο που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μετσόβου και Μπουμπουλίνας πλήθος κόσμου περιμένει υπομονετικά για να ξεναγηθεί στο μεσοπολεμικό κτίριο, οι εργασίες στο οποίο έχουν ολοκληρωθεί. Το Open House έχει αφουγκραστεί σωστά τον παλμό. Η φωτογραφία με την ουρά θα γίνει σχεδόν viral. Το δημιούργημα του αρχιτέκτονα και ζωγράφου Τάκη Μάρθα (1905-1965) ήταν πια έτοιμο, στα 86 του χρόνια, για μια νέα αρχή.

«Ο Τάκης Μάρθας είχε το γραφείο του επίσης στη Σολωμού, με κάποιο τρόπο είμαστε συμπατριώτες», μας λέει ο αρχιτέκτονας Γιάννης Κανδυλιάρης που με τους συνεργάτες του ανέλαβε την επισκευή και νέα διαρρύθμιση του εμβληματικού κτιρίου στα Εξάρχεια. Η κουβέντα περιστρέφεται μοιραία γύρω από την αρχιτεκτονική του μεσοπολέμου αλλά και τον πολυσχιδή Τάκη Μάρθα. Πολλά έργα της εποχής, ανάμεσα στα οποία και καταξιωμένων αρχιτεκτόνων, χάθηκαν. «Η κήρυξή τους ως διατηρητέα άργησε. Τα αναγνωρίσαμε με καθυστέρηση», στηλιτεύει ο συνομιλητής μας. Πώς το εξηγεί ο ίδιος; «Ίσως, όταν είσαι χρονικά κοντά σε κάτι να μην μπορείς να συλλάβεις την αξία του, να σου φαίνεται οικείο και με έναν τρόπο να το συνηθίζεις».
Eπιτομή «τέχνης και τεχνικής»

Το κτίριο στη Μετσόβου, ωστόσο, στάθηκε τυχερό. Κηρύχθηκε διατηρητέο «μέσα και έξω» και μετά από κάποια χρόνια που παρέμενε σιωπηλό ήρθε η ώρα της αποκατάστασής του. Ο κ. Κανδυλιάρης μιλάει με θαυμασμό για το κτίριο, που η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1936, χαρακτηρίζοντας ως την επιτομή «τέχνης και τεχνικής». Για τον ίδιο το κτίριο του Τάκη Μάρθα είναι ένα τρισδιάστατο, ζωντανό, έργο αφαιρετικής τέχνης. «Η τέχνη του, όπως εκφράζεται μέσα από την γενική του ογκοπλασία και μέσα από τις λεπτομέρειες του, αποτελεί έκφραση των λειτουργιών που φιλοξενούσε και του ευρύτερου πνεύματος της εποχής του».

Ο ίδιος μιλάει για δύο σημαντικές διαστάσεις του κτιρίου. «Στη μεγάλη κλίμακα, η ογκοπλαστική διάσταση. Εμφανής εξωτερικά. Μεγάλες αυστηρές και αφαιρετικές γεωμετρίες και μια ασυμμετρία, παράλληλα, που του προσδίδει κάτι το δυναμικό. Η δεύτερη διάσταση είναι οι λεπτομέρειες. Η κουπαστή στην κεντρική σκάλα, τα φινιστρίνια και τα μωσαϊκά».
Όπως αφηγείται ο συνομιλητής μας, μέσα στα χρόνια η αρχική του λειτουργία ως πολυτελείς κατοικίες και διαμερίσματα μεταλλάχθηκε και σταδιακά μετατράπηκε σε χώρους γραφείων κατά πλειοψηφία. Παράλληλα, «το εσωτερικό αλλοιώθηκε σε διαφορετικούς βαθμούς στους διάφορους χώρους του κτιρίου. Με την έλλειψη συντήρησης στον χρόνο, τα χρώματα και οι υφές έχασαν τη δύναμή τους, σχηματίζοντας ένα όλο και πιο ακαθόριστο, «σκονισμένο» γκρι υπόβαθρο μέσα στο οποίο είχε χαθεί η δυναμική ασυμμετρία των αφαιρετικών όψεων, και οι ζωηρές λεπτομέρειες των κιγκλιδωμάτων και των μωσαϊκών».

Ένας δύσκολος μετασχηματισμός
Όταν το κτίριο αγοράστηκε και αποφασίστηκε η ανακαίνισή του, το αρχιτεκτονικό γραφείο Barespace κλήθηκε να πραγματοποιήσει «ένα πολύ δύσκολο πάντρεμα των αναγκών του νέου ιδιοκτήτη με ένα κτίριο του οποίου όλα τα στοιχεία, από τα πατώματα έως τις σιδεριές, αποτελούσαν έργα τέχνης». Η ενσωμάτωση νέων στοιχείων ήταν ένα στοίχημα. «Έπρεπε να πατάς στα δάκτυλα», μας λέει χαρακτηριστικά. Η ανάπτυξη του κτιρίου αποτελούσε τη «μεταφορά ενός αρχοντικού στον αστικό χώρο». Τι σήμαινε αυτό; Στους ανώτερους ορόφους συναντούσε κανείς μεγάλα διαμερίσματα και στους κατώτερους μικρότερα, βοηθητικά. Η αρχιτεκτονική ομάδα κλήθηκε να κάνει το κτίριο περισσότερο «ισόνομο».
«Όταν μας ζητήθηκε να το επαναφέρουμε στην αρχική του λειτουργία, αλλά με αυξημένο αριθμό διαμερισμάτων για να ανταποκρίνεται στις τωρινές ανάγκες και συνθήκες της περιοχής, η πολύ στενή σχέση της ογκοπλασίας και των λεπτομερειών με τις αρχικές λειτουργίες του κτιρίου, καθιστούσε ιδιαίτερα δύσκολο τον μετασχηματισμό του», υπογραμμίζει ο κ. Κανδυλιάρης συμπληρώνοντας πως αναπτύχθηκε ένας γόνιμος διάλογος ανάμεσα στη ΖΟΙΑ – τους ιδιοκτήτες του κτιρίου-, τη διεύθυνση Νεοτέρων Μνημείων, τους μηχανολόγους και τους στατικούς.

Ο σχεδιασμός της επανάχρησης
«Ο σχεδιασμός της επανάχρησης του κτιρίου βασίστηκε σε δύο άξονες: την ανάδειξη της ογκοπλασίας και των λεπτομερειών και την προσθήκη των νέων στοιχείων σε μία γεωμετρική γλώσσα συναφή με τον αφαιρετικό σχεδιασμό του κτιρίου και με τρόπο που να επιτρέπει τη διατήρηση και την ανάδειξη των λεπτομερειών του», μας λέει ο συνομιλητής μας, συμπληρώνοντας ότι ταυτόχρονα, με τη χρήση άσπρου και μαύρου χρώματος δημιουργήθηκε μία χωρική αντίστιξη με την οποία επιτυγχάνεται η αισθητική συνέχεια και συνοχή. Σύμφωνα με τον ίδιο «καθοριστικό κομμάτι της επέμβασης ήταν η ενδελεχής γεωμετρική και οικοδομική αποτύπωση του υφιστάμενου συνόλου και των επιμέρους λεπτομερειών, προετοιμάζοντας την χειρουργικής ακρίβειας ελάχιστη δυνατή επέμβαση που θα οδηγούσε στην δημιουργία των νέων διαμερισμάτων και στην προσεκτική ένταξη της πληθώρας των νέων δικτύων και εγκαταστάσεων που θα απαιτούνταν». Η χρήση ξηρής δόμησης σε συνδυασμό με την αφαίρεση κάποιων τοίχων οδήγησαν σε ένα κτίριο περισσότερο ελαφρύ και ως εκ τούτου δεν απαιτήθηκαν μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις στον φέροντα οργανισμό. «Το κάναμε πιο δυνατό μέσω της αφαίρεσης, με τη συνδρομή του στατικού».

Το κτίριο μετά τις παρεμβάσεις
Η αποτύπωση αναδείχθηκε σε υπόθεση μηνών και μετά την ολοκλήρωσή της απαιτήθηκαν νέες επισκέψεις για την καταγραφή στοιχείων. Η επαναφορά τους – καθώς το κτίριο είχε αλλοιωθεί μέσα στο πέρασμα του χρόνου – ήταν ένα στοίχημα. Παράλληλα πραγματοποιήθηκε μία μεγάλη προσπάθεια ώστε τα νέα στοιχεία να βρίσκονται στο πνεύμα της γεωμετρίας του κτιρίου και να ενταχθούν αρμονικά σε αυτό χωρίς να το υπερβαίνουν. «Πρωταγωνιστής παραμένουν πάντα αυτές οι υπέροχες λεπτομέρειες του κτιρίου».

«Τα νέα ξυλουργικά, όπου ήταν εφικτό, ανασηκωθήκαν για να αναδειχθεί η συνέχεια των δαπέδων. Μαζί με τους σταθερούς εξοπλισμούς συνθέτουν μία αυστηρή γεωμετρική γλώσσα από άσπρο και μαύρο, συναφής αλλά πιο συγκρατημένη σε σχέση με τις υφιστάμενες λεπτομέρειες ώστε να τις συμπληρώνει χωρίς να τις ανταγωνίζεται», περιγράφει ο κ. Κανδυλιάρης συμπληρώνοντας πως σε μεγάλο βαθμό, παρεμβάσεις όπως αυτές είναι αναστρέψιμες και το κτίριο μπορεί να επανέλθει στην πρότερη μορφή του. Παράλληλα «κιγκλιδώματα, φινιστρίνια και άλλα μεταλλικά στοιχεία χρωματίστηκαν μαύρα και απέκτησαν πρωταγωνιστικό ρόλο μπροστά στο ανοιχτό φόντο των όψεων και των εσωτερικών τοιχοποιιών», ενώ η «ασπρόμαυρη χρωματική παλέτα αφήνει τα ξύλινα δάπεδα και τα χρωματιστά μωσαϊκά να ξεχωρίσουν και να προβληθούν ως έργα τέχνης μέσα στο συνεκτικό σύνολο». Έως και τα – επιδαπέδια – κλιματιστικά εντάχθηκαν σε αυτή την παλέτα.

Σύμφωνα με τον συνομιλητή μας η επίπλωση ολοκληρώνει την εικόνα του αναγεννημένου κτίσματος, συνδυάζοντας τις αφαιρετικές γεωμετρίες του κτιρίου με τις πλούσιες, ζεστές υφές των δαπέδων. Τέλος «το αρτιφισιέλ στην όψη, επιδιορθώθηκε, καθαρίστηκε και αποκαταστάθηκε σε απόχρωση ανοιχτού γκρι, αυξάνοντας την ένταση των σκιών, τονίζοντας έτσι την ογκοπλασία των όψεων».
Διδάγματα
«Η νέα εμπειρία του χώρου επιτρέπει και επιτείνει την απόλαυση της αυθεντικής ογκοπλασίας και των λεπτομερειών, μέσα σε συνθήκες σύγχρονης άνεσης και λειτουργικότητας, δίνοντας νέα δυναμική στο κτίριο και το περιβάλλον του», συνοψίζει o Γιάννης Κανδυλιάρης, ενώ παράλληλα δηλώνει θετικός στο να ασχοληθεί ξανά με κάποιο κτίριο του μεσοπολέμου στο μέλλον. «Ήταν μια διαδικασία που χαρήκαμε. Αξίζει να μπει κανείς, να μην το φοβηθεί». Τι του δίδαξε αυτό το κτίριο; «Εκεί που αξίζει πρέπει να σκύψεις και να μελετήσεις με μεγάλη αφοσίωση τους χώρους του κτιρίου που θα επέμβεις. Μαθαίνεις την υπομονή, την πειθαρχεία και το πώς να αφουγκραστείς και να αξιοποιήσεις τα στοιχεία που ήδη υπάρχουν».

Επισκευή και νέα διαρρύθμιση διατηρητέου κτιρίου κατοικιών του μεσοπολέμου επί της Μετσόβου 25
Κύριος του έργου: ΖΟΙΑ
Αρχιτεκτονική μελέτη: Barespace –
Κανδυλιάρης Γιάννης,
Παρίνα Βασιλοπούλου,
Σοφία Αβραμοπούλου,
Αναστασία Τσίκλη,
Άννα-Μαρία Κασιμάτη,
Δήμητρα Μπουγά,
Ειρήνη Παπαλού,
Ιωάννα Τσιαμούρα,
Καλλιόπη Κανελλοπούλου

Αρχιτεκτονική Επίβλεψη: Barespace
Μελέτη εγκαταστάσεων Η/Μ: Κωνσταντίνος Εικοσιπένταρχος (AL-FA)
Στατικά: Παναγιώτης Ανδρονόπουλος (ΑΛΚΩΝ Ε.Π.Ε.)
Κατασκευή: KGS Development Α.Ε.
Μελέτη: 2018-2019
Κατασκευή: 2021
ΜέγεLEED & Περιβαλλοντική Δήλωση Προϊόντος
Με γνώμονα τον βιώσιμο χαρακτήρα του κτιρίου
Πολύτιμα εργαλεία που προσφέρουν διαφανείς πληροφορίες του προϊοντικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος.