Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πρόσοψης των δημόσιων κτιρίων και οι παράμετροι κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό τους. Του Κώστα Καραδήμα

Πολυπλοκότητα στο σχεδιασμό
Η αρχιτεκτονική σύνθεση, η μελέτη και η επιλογή των υλικών είναι μια πολυδιάστατη και σύνθετη διαδικασία, που ξεκινάει από την αναζήτηση και την συγκρότηση της αρχικής ιδέας του έργου και ολοκληρώνεται, όταν πια το κτίριο κατοικηθεί, με όποια λειτουργία και αν καλείται να εξυπηρετήσει. Η πρώτη αυτή φάση, με την οποία ολοκληρώνεται η ιδέα για τη δημιουργία του κτιρίου είναι μια ιδιαίτερα αργή διαδικασία, που είναι όμως καταλυτική για την αρχιτεκτονική ποιότητα του.

Αντίστοιχα σύνθετες, πολυδιάστατες και χρονοβόρες είναι όλες οι διαδικασίες, που ακολουθούν από την ολοκλήρωση των μελετών, την επιλογή των υλικών, μέχρι και την υλοποίηση ενός κτιρίου. Όσο πιο απλό είναι το κτίριο, οι λειτουργικές απαιτήσεις του και το λεξιλόγιο της κατασκευής του, τόσο αναλογικά απλές είναι όλες οι σχετικές διαδικασίες των αποφάσεων για την σύνθεση, τη μελέτη και την υλοποίηση του.

Στα δημόσια όμως κτίρια σύνθετων λειτουργιών, τα δεδομένα αλλάζουν. Οι διαδικασίες γίνονται ιδιαίτερα πολύπλοκες και απαιτητικές, δεδομένης της συνθετότητας τους. Αντίστοιχα πολυπαραμετρικές είναι και οι επιλογές της δομής και των υλικών τους. Το σημαντικό στην κατανόηση αυτών των διεργασιών είναι, ότι η αναφορά πρέπει να γίνεται σε ένα ενιαίο σύνολο, το οποίο σχεδιάζεται, συγκροτείται και κατασκευάζεται με ένα ομοιογενές λεξιλόγιο ως ένα όλο, χωρίς τα επιμέρους στοιχεία και οι επιλογές να μπορούν ή να πρέπει να αντιμετωπίζονται απομονωμένα, αλλά να είναι αλληλοσυμπληρούμενα σε ενιαίο ύφος, ώστε να ενισχύουν την αρχιτεκτονική ταυτότητα του έργου.

Χαρακτηριστικά εξωτερικού κελύφους
Τα υλικά τόσο του εξωτερικού κελύφους, όσο και του εσωτερικού χώρου, καλούνται να εξυπηρετήσουν και να ολοκληρώσουν αυτόν τον ενιαίο χαρακτήρα του αρχιτεκτονήματος. Υπάρχουν τα γενικά χαρακτηριστικά, που οφείλουν να έχουν όλα τα υλικά, ανεξαρτήτως θέσεως, τα υλικά όμως του εξωτερικού κελύφους και δη των προσόψεων, έχουν όμως κάποιες ιδιαίτερες απαιτήσεις, τις οποίες πρέπει να ικανοποιούν ανάλογα με την θέση τους και την σημασία τους στην δομή του κτιρίου. Τα κύρια αυτά χαρακτηριστικά μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
Δημιουργία εξωτερικού κελύφους με ακαμψία συμβατή, αντίστοιχη με αυτή του φέροντος οργανισμού του κτιρίου, ώστε το εξωτερικό κέλυφος να είναι ασφαλές και με αντοχή.

Το εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου και ειδικά το κέλυφος ενός δημοσίου κτιρίου μεγάλης κλίμακας, πρέπει να έχει την απαιτουμένη στατική και δυναμική επάρκεια, ειδικά στις εκτός επιπέδου φορτίσεις και σε άλλες καταπονήσεις, όπως π.χ. ανεμοπίεση. Η επάρκεια αυτή πρέπει να είναι συμβατή με τον φέροντα οργανισμό του κτιρίου, ώστε να αποτελεί ένα σύστημα που λειτούργει ομοιόμορφα.

Ειδικά σε κτίρια με φέροντα οργανισμό από ξύλο η μέταλλο, το σύστημα του εξωτερικού κελύφους πρέπει να σχεδιάζεται με το αντίστοιχο συνθετικό και κατασκευαστικό λεξιλόγιο με το υπόλοιπο κτίριο. Ο προσδιορισμός και η αναζήτηση του λεξιλογίου αυτού αποτελεί ένα ουσιαστικό ζήτημα, κατά κύριο λόγο συνθετικό και όχι μόνο κατασκευαστικό ή υπολογιστικό.
Θωράκιση του κτιρίου και δημιουργία εσωτερικών συνθηκών υγιεινής με αποδεκτή φυσιολογία.
Το εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου αποτελεί το όριο μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού περιβάλλοντος του κτιρίου, είναι δηλαδή το φίλτρο το οποίο καθορίζει, βοηθάει η υποβαθμίζει τις εσωτερικές συνθήκες που επικρατούν στο κτίριο. Αποτελεί έτσι – μαζί με το ανώτερο πάτωμα – ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία που οριοθετούν την θερμική και περιβαλλοντική γενικότερα συμπεριφορά του κτιρίου και κατά συνέπεια και την βιωσιμότητα του.

Εξασφάλιση διαπνοής του εσωτερικού του κτιρίου μέσω του εξωτερικού περιβλήματος.
Η διαπνοή των όψεων και του εξωτερικού κελύφους του κτιρίου με την χρήση κατάλληλων υλικών, ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα υγροποίησης υδρατμών στο εσωτερικό των στοιχείων ή και ακόμα μέσα στην μάζα τους, είναι μια ακόμα επιταγή για τον σχεδιασμό των όψεων και την κατά αναλόγια επιλογή των υλικών, που τις συγκροτούν. Η απαίτηση που υπήρχε στο παρελθόν για τον σχεδιασμό και την συγκρότηση όψεων κτιρίων, που απομονώνουν τελείως το εσωτερικό του κτιρίου από το εξωτερικό περιβάλλον, δημιουργώντας πλήρως ελεγχόμενες συνθήκες περιβάλλοντος, έχει πλέον ανατραπεί. Αυτό αποτελεί μια γενικότερη επιταγή για όλες τις κατηγορίες κτιρίων, που πρέπει όμως να εφαρμόζεται στα δημόσια κτίρια, δεδομένης της πιο εντατικής και παράλληλης χρήσης τους από μεγαλύτερο πληθυσμό.

Παράμετροι σχεδιασμού προσόψεων
Ένα από τα ουσιαστικά στοιχεία του σχεδιασμού των όψεων, αποτελεί η ανταπόκριση στις συνθήκες της περιοχής και του ευρύτερου περιβάλλοντος. Είναι πλέον σαφές, ότι οι διαφορετικές όψεις ενός κτιρίου, έχουν άλλες ανάγκες προστασίας και πρέπει να σχεδιάζονται με διαφορετικό τρόπο, όσον αφορά τον ηλιασμό και την ηλιοπροστασία, την θερμική προστασία και την προστασία από την υγρασία, κυρίως την διεισδύουσα.

Το κλίμα ή και ακόμα το μικροκλίμα της περιοχής, στην οποία κατασκευάζεται το κτίριο, προς το οποίο οφείλει να προσαρμόζεται το εξωτερικό κέλυφος και τα υλικά του, έχει καταλυτική σημασία σε όλες τις περιπτώσεις. Με αυτόν τον τρόπο, προκύπτει ένα ευρύτερο «κλιματικό» συνθετικό και κατασκευαστικό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, αντίστοιχης προσαρμογής και ανάδειξης, τόσο των επιμέρους στοιχείων που συγκροτούν τις όψεις, όσο και της σύνθεσης τους ως ένα συνολικό σύστημα.
Τέλος μια καθοριστική παράμερος σχεδιασμού των όψεων, αποτελεί η αντοχή τους στη γήρανση, καθώς και η αντοχή και η ανταπόκριση τους σε μηχανικές και χημικές καταπονήσεις. Είναι σαφές, ότι το κτίριο και ειδικά το δημόσιο, πρέπει να σχεδιάζεται, ώστε να έχει άρτια συμπεριφορά και ανταπόκριση σε ένα αρκετά μεγάλο βάθος χρόνου, όπου έχοντας την κατάλληλη συντήρηση και φροντίδα των υλικών και των συστημάτων του, να μπορεί να ανταπεξέρχεται χωρίς εμφανή γήρανση. Εκτός όμως από τον ανθρώπινο και τον μηχανικό παράγοντα, μεγάλη σημασία έχουν οι συνθήκες του περιβάλλοντος. Μια επιθετική ατμόσφαιρα με αυξημένα επίπεδα ρύπων και η γειτνίαση με το υγρό στοιχείο και την θάλασσα, επιταχύνει την σχετική γήρανση, δημιουργώντας συνθήκες ακόμα και αποσάθρωσης των όψεων και του κτιρίου γενικότερα.
Η περιληπτική αυτή αναφορά όλων αυτών των στοιχείων, καταδεικνύει την πολυδιάστατη, πολυπαραμετρική και σύνθετη διαδικασία του σχεδιασμού και των επιλογών του.

*Ο Κώστας Καραδήμας είναι αρχιτέκτων καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο