Από τη θερμομόνωση και την πυρασφάλεια μέχρι την «πράσινη» πιστοποίηση, οι οικολογικές βαφές δεν είναι απλά συνώνυμο της βιωσιμότητας, αλλά μιας συνολικής προσέγγισης για υψηλή αισθητική, αποδοτικότητα και ασφάλεια για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Oι φιλικές προς το περιβάλλον καινοτομίες, όπως τα βιώσιμα χρώματα και βαφές, αναπτύσσονται συνεχώς, για να μεγιστοποιήσουν τις προσπάθειες της βιομηχανίας και των κατασκευών να επιτύχει μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Πόσο αποτελεσματικές είναι, όμως, στην προώθηση της βιωσιμότητας, αλλά και της ασφάλειας; Το Architect συνομιλεί με αρχιτέκτονες και φορείς της κατασκευαστικής αγοράς, για να αποτυπώσει τις τάσεις, τις προκλήσεις και το μέλλον των eco-friendly βαφών και χρωμάτων σε έναν κόσμο που απαιτεί την οικολογική συνείδηση αλλά και την πρωτοποριακή αισθητική και αποδοτικότητα.

Τεχνικές και υλικά για eco-friendly χρώματα και βαφές
Ο κυριότερος τρόπος, για να καταστεί μία βαφή φιλική προς το περιβάλλον είναι η χρήση σε αυτή συστατικών που δεν περιέχουν επιβλαβείς χημικές ουσίες. Τέτοιες ουσίες, όπως η φορμαλδεΰδη, ο αμίαντος, το βενζόλιο, η διοξίνη, οι αιθοξυλικές αλκυλοφαινόλες, οι φθαλικές ενώσεις, τα βαρέα μέταλλα (κάδμιο, χρώμιο, μόλυβδος, υδράργυρος), η πίσσα άνθρακα και το χλωριωμένο καουτσούκ, είναι οι λεγόμενες πτητικές οργανικές ενώσεις, οι οποίες εξατμίζονται και επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα.
Μάλιστα, τέτοιου είδους βαφές δεν είναι επιβλαβείς μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για τον ανθρώπινο οργανισμό. Ιδιαίτερα όσοι άνθρωποι εκτίθενται κατ’ εξακολούθηση σε τέτοια χρώματα όταν στεγνώνουν, μπορεί να εμφανίσουν σοβαρά προβλήματα υγείας, από δυσκολίες στην αναπνοή, ζάλη, πονοκέφαλο και ναυτία μέχρι καρκίνο. Αν κάποιος αναλογιστεί, δε, ότι οι πτητικές οργανικές ενώσεις αναδίδουν επικίνδυνες αναθυμιάσεις για έως και έξι μήνες μετά τη βαφή, γίνεται σαφές το πόσο βλαβερές μπορούν να γίνουν στη χρήση τους.
Η χρήση χρωμάτων με χαμηλές ή μηδενικές πτητικές οργανικές ενώσεις είναι πιο φιλική προς το περιβάλλον και κρίσιμη για τη διατήρηση της υγείας των ανθρώπων. Οι βαφές με βάση το νερό και όχι τους διαλύτες μειώνουν τις επιβλαβείς περιβαλλοντικές εκπομπές, βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα και είναι ασφαλείς ακόμα και σε παρατεταμένη έκθεση από τους εργαζόμενους στον χώρο των κατασκευών.

Δεν είναι, μάλιστα, τυχαίο ότι οι παραπάνω τεχνικές και υλικά θεωρούνται από τους αρχιτέκτονες ως οι πλέον χρήσιμες για την επίτευξη της βιωσιμότητας. Όπως περιγράφει η Μαρία Καλεγιώργη, Creative Director, ΜΟRPHÓ Design, «στο κομμάτι υλοποίησης green & eco-friendly κτιρίων, είναι εξίσου σημαντική η διαλογή χρωμάτων και τεχνικών που συνάδουν με την πρόθεσή μας. Προτιμούμε χρώματα με χαμηλά ή μηδενικά VOCs (πτητικές οργανικές ενώσεις), καθώς αυτές οι χημικές εκπομπές διαχέονται στον αέρα, γεγονός που πολλές φορές μπορεί να καταστήσει ένα χώρο αρκετά τοξικό. Οι βαφές με βάση το νερό είναι πράγματι μια πιο φιλική προς το περιβάλλον επιλογή από άλλους τύπους χρωμάτων καθώς είναι βιοδιασπώμενες και παράγουν λιγότερες επιβλαβείς χημικές ουσίες».

 

 

Βεβαίως, η φιλικότητα μιας βαφής προς το περιβάλλον δεν κρίνεται μόνο από τη μη επιβλαβή σύνθεσή της, αλλά και από τη γενικότερη προσέγγισή της, όπου λαμβάνονται υπόψη και άλλα χαρακτηριστικά, όπως η αντοχή της. Η Μαρίνα Σοφρά, R&D Manager Junior, Vitex, αναφέρει σχετικά ότι «στον σχεδιασμό των χρωμάτων λαμβάνεται υπόψιν η επιλογή πρώτων υλών με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και η αντοχή (durability) του τελικού προϊόντος, αποτρέποντας ή αναβάλλοντας την επισκευή ή την επαναβαφή των κτιρίων και εξοικονομώντας πόρους».

 

 

Παράλληλα, ο συνολικός σχεδιασμός του προϊόντος και φυσικά η συσκευασία του έχουν μεγάλη σημασία. Χαρακτηριστικά επισημαίνει η Άννα Δήμα, Chief Marketing Officer, Vechro Paints, ότι «ολοένα και περισσότερες εταιρείες διαθέτουν πλέον ένα μέρος των προϊόντων τους σε συσκευασίες από ανακυκλωμένα υλικά, οι οποίες είναι και ανακυκλώσιμες, μειώνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τα απόβλητα και συνεπώς συμβάλλουν στην κυκλική οικονομία».

 

 

Τέλος, πέρα από την επικέντρωση σε καινοτόμα υλικά που έχουν σχεδιαστεί εξαρχής για τη φιλικότητά τους προς το περιβάλλον, υπάρχουν και απλές κινήσεις στη διαδικασία της κατασκευής και διαμόρφωσης ενός κτιρίου που μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Ένα παράδειγμα αυτής της προσέγγισης δίνει η Μ. Καλεγιώργη, αναφέροντας ότι «η επαναχρησιμοποίηση των συνέργων βαφής και η επιλογή φυσικών πινέλων ενισχύουν την eco-friendly συνολική πρόθεση».

Πώς τα χρώματα επηρεάζουν τη θερμομόνωση του κτιρίου
Η βιωσιμότητα μέσω της επιλογής των κατάλληλων βαφών, πάντως, δεν σχετίζεται μόνο με τη σύστασή τους όσον αφορά την ασφάλεια των συστατικών τους, αλλά έχει να κάνει και με έμμεσους στόχους. Ένας τέτοιος είναι η επίτευξη του μέγιστου δυνατού επιπέδου θερμομόνωσης, κάτι που έχει ως συνέπεια υψηλότερη εξοικονόμηση ενέργειας.
Σε θερμά κλίματα, όπως η Ελλάδα, οι βαφές εσωτερικών και εξωτερικών επιφανειών παρέχουν πολύτιμη εξοικονόμηση κόστους και ενέργειας μακροπρόθεσμα, εμποδίζοντας τη μεταφορά θερμότητας στα κτίρια. Αυτό γίνεται δυνατό όχι μόνο με την επιλογή ανοιχτόχρωμων βαφών, αλλά κυρίως με οικολογικά χρώματα με ιδιότητες θερμικής ανάκλασης που έχουν άμεση θετική συνέπεια στη θερμοκρασία των εσωτερικών χώρων. Μάλιστα, οι ιδιότητες ανάκλασης θερμότητας δεν οδηγούν μόνο σε μείωση της εσωτερικής θερμοκρασίας του χώρου και άνεση των ατόμων σε αυτόν, αλλά και στη μακροζωία των κτιρίων, αφού ελαχιστοποιούνται οι δομικές βλάβες που συμβαίνουν συχνά λόγω της απορρόφησης θερμότητας.

Περαιτέρω, οι θερμικές βαφές διαθέτουν υλικά με χαμηλό δείκτη θερμικής αγωγιμότητας, συμβάλλοντας άμεσα στη θερμομόνωση της τοιχοποιίας σε συνδυασμό με τα κυρίως μονωτικά υλικά. Υλικά, όπως ο φελλός και οι γυάλινες ή κεραμικές μικροσφαίρες, περιλαμβάνονται σε τέτοιου είδους βαφές και έχουν ως συνέπεια τη δημιουργία θαλάμου αέρα που εμποδίζει τη μεταφορά θερμότητας.
Τα μονωτικά χρώματα μπορούν να εφαρμοστούν σε εξωτερικούς και εσωτερικούς τοίχους αλλά και στο δάπεδο και προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα πέραν της θερμομόνωσης, όπως εξηγεί η Μ. Καλεγιώργη: «Η χρήση θερμο-ανακλαστικού χρώματος προσδίδει eco-friendly ιδιότητες σε ένα κτίριο, καθώς, όπως υποδηλώνει το όνομά του, επιπλέον της θερμοανάκλασης και ενεργειακής αναβάθμισης, αποτρέπει και την ανάπτυξη υγρασίας εντός της τοιχοποιίας». Άλλα πλεονεκτήματά τους είναι επίσης η ηχομόνωση και η βελτιωμένη αισθητική της κατασκευής.

Το χρώμα ως «εργαλείο» αντιπυρικής προστασίας
Σύμφωνα με στοιχεία του Πυροσβεστικού Σώματος, οι αστικές πυρκαγιές παρουσιάζουν ετησίως αύξηση από το 2020 σε σχέση με τη δεκαετία 2010-2020, ενώ αυξητική είναι και η τάση στον αριθμό των θυμάτων. Αν και η κύρια αιτία των πυρκαγιών στα κτίρια είναι το ανθρώπινο λάθος, είναι αναμφισβήτητο ότι η κατασκευή των κτιρίων μπορεί να διαδραματίσει σημαντικότατο ρόλο τουλάχιστον στην επιβράδυνση, την ανάσχεση αλλά και την αποφυγή τέτοιων ατυχημάτων.
Τα σύγχρονα, φιλικά προς το περιβάλλον χρώματα έχουν φλογοεπιβραδυντικές ιδιότητες που συμβάλλουν στον μετριασμό της εξάπλωσης της πυρκαγιάς, έτσι ώστε να μπορεί να διατηρηθεί η δομική ακεραιότητα του κτιρίου, κάτι που έχει τη σημασία του όχι μόνο για τη μεταγενέστερη αποκατάστασή του αλλά και για την αποφυγή της κατάρρευσής του κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς. Επιπλέον, ορισμένες βιώσιμες βαφές περιορίζουν το μέγεθος της φλόγας και την ποσότητα του καπνού, με αποτέλεσμα να παρέχεται περισσότερος χρόνος στους ανθρώπους να διαφύγουν.
Οι βαφές με φλογοεπιβραδυντικές ιδιότητες μπορούν να εφαρμοστούν όχι μόνο στους τοίχους, αλλά και στις πόρτες, το δάπεδο και στις στέγες και μάλιστα σε πληθώρα υλικών, από ξύλο και πέτρα μέχρι μοριοσανίδες και τούβλο. Η σωστή εφαρμογή του χρώματος είναι κομβικής σημασίας για το μέγιστο αντιπυρικό αποτέλεσμα, με παράγοντες, όπως το πάχος και η προετοιμασία της επιφάνειας, καθώς και η εσωτερική θερμοκρασία του χώρου, να παίζουν ιδιαίτερο ρόλο.

Καινοτομία των βαφών για την πιστοποίηση πράσινων κτιρίων
Η πιστοποίηση LEED (Leaderships in Energy and Environmental Design) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πιστοποιήσεις στον χώρο της κατασκευής και της ανακαίνισης κτιρίου με ποικίλα οφέλη για όσα κτίρια την διαθέτουν, όπως για παράδειγμα το δικαίωμα επιπλέον συντελεστή δόμησης. Το πρότυπο LEED για την πιστοποίηση δομών και διαδικασιών σε κτίρια που σέβονται το περιβάλλον καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους βασίζεται στη συγκέντρωση πόντων που καθορίζουν το επίπεδο πιστοποίησης (40 έως 49 πόντοι για Certified, 50 έως 59 πόντοι για Silver, 60 έως 79 για Gold και 80 έως 110 για Platinum).

Για να θεωρηθεί μία βαφή ως βιώσιμη και κατ’ επέκταση να μπορεί να μοριοδοτηθεί το κτίριο που θα τη χρησιμοποιήσει, θα πρέπει να συγκεντρώνει μονάδες LEED στην ενότητα υλικών και πρώτων υλών, έχοντας χαμηλή περιεκτικότητα σε πτητικές οργανικές ενώσεις και επιβλαβή συστατικά αλλά και παρουσιάζοντας ιδιότητες υψηλής θερμικής ανάκλασης. Είναι, μάλιστα, εντυπωσιακό ότι, αν και οι βαφές συμβάλλουν συνήθως σε χαμηλό βαθμό στη συνολική αξία της κατασκευής ενός κτιρίου, τα βιώσιμα χρώματα μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και σε ποσοστό 20% των συνολικών βαθμών που απαιτούνται για την πιστοποίηση LEED.

Σύμφωνα με την Α. Δήμα, «τα τελευταία χρόνια η βιομηχανία χρωμάτων και επιχρισμάτων καινοτομεί ενεργά, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των πιστοποιήσεων πράσινων κτιρίων και να αντιμετωπίσει περιβαλλοντικές ανησυχίες, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στις βιώσιμες πρακτικές κατασκευής. Η επίτευξη αυτής της συμβολής προέρχεται από προϊόντα τα οποία είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε ΠΟΕ (Πτητικές Οργανικές Ενώσεις), παράγονται με βάση το νερό και δεν περιέχουν διαλύτες, διατίθενται σε ανακυκλωμένες ή ανακυκλώσιμες συσκευασίες, πληρούν τα αυστηρότερα ευρωπαϊκά οικολογικά κριτήρια – φέρουν την οικολογική μαργαρίτα (EU Eco Label) -, έχουν ενισχυμένη ανθεκτικότητα, εξασφαλίζοντας έτσι τη μακροζωία τους, και οι επιστρώσεις τους είναι ενεργειακά αποδοτικές και ανακλαστικές».

Είναι, λοιπόν, σαφές ότι πέρα από τη συνεισφορά των οικολογικών βαφών στην πράσινη πιστοποίηση των κτιρίων, παίζει σημαντικό ρόλο και η επιμέρους πιστοποίηση της ίδιας της βαφής, ώστε οι επαγγελματίες και οι καταναλωτές να μπορούν να αξιολογήσουν κάθε προϊόν. Όπως εξηγεί η Μ. Σοφρά, «το σύγχρονο χρώμα ή οικοδομικό υλικό διαθέτει ανάλυση του κύκλου ζωής του βασισμένη σε διεθνή πρότυπα που δημοσιοποιείται στην Περιβαλλοντική Δήλωση Προϊόντος (EPD) για όλα τα στάδια του κύκλου ζωής του από τη “γέννηση” των πρώτων υλών του μέχρι το “θάνατο” του τελικού προϊόντος. Επιπλέον, μέσω της έκδοσης Health Product Declarations (HPD) παρέχονται στους κατασκευαστές-μηχανικούς των κτιρίων λεπτομέρειες σχετικά με τα συστατικά που εμπεριέχονται στα προϊόντα καθώς και πληροφορίες αναφορικά με την επικινδυνότητά τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον».

Βασικός «πυλώνας» του κτιρίου
Είναι δεδομένο ότι οι βιώσιμες βαφές που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή και την ανακαίνιση των κτιρίων αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Και αυτό όχι μόνο για το χαμηλό περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, που είναι βεβαίως και το άμεσο όφελος, αλλά και για την ευρύτερη συμβολή τους στην ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια.
Φυσικά, οι φιλικές προς το περιβάλλον βαφές δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας για την ανάπτυξη ασφαλών και πράσινων υποδομών. Ο σχεδιασμός και η αρχιτεκτονική του κτιρίου, τα βιώσιμα ενεργειακά συστήματα και η συνολική επιλογή ενεργειακά αποδοτικών και ασφαλών υλικών που δεν επιβαρύνουν το οικοσύστημα αποτελούν τα στοιχεία μιας ολιστικής προσέγγισης που εγγυάται τη βιωσιμότητα και την ασφάλεια των κτιρίων.